|
Czy wiesz, że Strażnicy katedry Kim byli świątnicy wawelscy? Jakie było ich zadanie i co to ma wspólnego z podkrakowską miejscowością? Otóż w XI wieku ówczesne Górki, a dzisiejsze Świątniki Górne stały się wsią służebną wobec katedry krakowskiej, obok pobliskich Szczytników, Trąbek i Świątnik Dolnych. |
Czy wiesz, że Pierwotny grób królowej Jadwigi Królowa Jadwiga Andegaweńska zmarła 17 lipca 1399 roku, kilka tygodni po urodzeniu córki Elżbiety Bonifacji (22 czerwca), prawdopodobnie wskutek komplikacji związanych z porodem (gorączka połogowa). Została pochowana 19 lipca, razem ze zmarłą równocześnie córką w prezbiterium katedry na Wawelu, po stronie północnego podestu, na którym wznosił się ołtarz główny. Zaświadczył o tym Jan Długosz, pisząc, że królowa spoczywa: in Cracoviensi ecclesia ad partem laevam altaris maioris, de prope sacrarium (z łac.: „w katedrze krakowskiej po lewej stronie ołtarza głównego, obok cyborium”). Wybór tak eksponowanego miejsca był zapewne wynikiem sławy świętości i, planowanych już w chwili śmierci władczyni, starań o jej kanonizację. |
Marmurowa płyta upamiętniająca miejsce pochówku królowej Jadwigi Płyta upamiętniająca miejsce pochówku królowej Jadwigi, wykonana z czarnego marmuru dębnickiego, znajduje się po stronie północnego podestu pod ołtarz główny w katedrze na Wawelu. Cała część wschodnia prezbiterium jest wyniesiona znacznie nad poziom posadzki, tworząc obszerną platformę służącą do celebrowania uroczystości liturgicznych. Na jej środku oraz po bokach znajdują się trzy identyczne występy. Środkowy z nich tworzy wielka, odlana z brązu tumba kardynała Fryderyka Jagiellończyka (zm. 1503), natomiast w południowym znajduje się grób biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego (zm. 1657), w czasach którego przeprowadzona została nowa aranżacja tej części kościoła. |
Tkaniny adamaszkowe z grobu królowej Jadwigi Tkaniny grobowe należą do najbardziej przejmujących pamiątek po królowej Jadwidze. Trudno wypowiadać się na temat ich pierwotnej kolorystyki, która uległa trwałej zmianie przez ponad 500 lat przebywania w ciemnym i wilgotnym grobie. Nie można jednak mieć wątpliwości, że były to tkaniny niezwykle drogie, ekskluzywne, poświadczające bardzo wysoką kulturę życia codziennego na dworze Władysława Jagiełły i jego żony Jadwigi u schyłku wieku XIV. |
Kłódka wawelska Kłódka wykonana w Świątnikach Górnych na potrzeby katedry na Wawelu. Kłódka sekretna, kuta, z kabłąkiem o przekroju kwadratowym, z dwoma ruchomymi filarami i bramkowym zamknięciem wejścia na klucz. Kłódka posiada trzy klucze oraz zabezpieczenie przed złodziejami w postaci zapadki z zębatym ostrzem ukrytym wewnątrz kłódki. Ostrze zwalniane jest po naciśnięciu rączki (uchwytu). Drzwiczki kłódki otwierane są poprzez uruchomienie najmniejszym kluczem ozdobnych filarów, co pozwala na ustawienie ich w odpowiedniej pozycji tak, by po naciśnięciu jednego z elementów zdobiącego czoło kłódki otworzyć bramkę chroniącą wejście na klucz. |
Nagrobek króla Władysława III Warneńczyka Tragiczne okoliczności śmierci króla Polski podczas bitwy pod Warną sprawiły, że nie wystawiono mu nagrobka w nekropolii królewskiej na Wawelu. Inicjatywę taką podjęto dopiero na początku XX wieku, na fali wciąż rosnącego zainteresowania historią Polski, niemal w przededniu odzyskania niepodległości. |
Insygnia grobowe królowej Jadwigi Pod koniec XIX wieku niezwykle silne były nastroje patriotyczne wśród Polaków, a królowa Jadwiga coraz częściej stawała się symbolem świetnej przeszłości narodu pozbawionego wówczas niepodległości. Kult Jadwigi nasilił się szczególnie w dobie obchodów pięćsetlecia chrztu Litwy i unii w Krewie w roku 1886. Do otwarcia grobu Andegawenki doszło 22 stycznia 1887 roku podczas rozpoczętej z inicjatywy kardynała Albina Dunajewskiego konserwacji prezbiterium katedry na Wawelu. |
Nagrobek króla Jana I Olbrachta Nagrobek Jana I Olbrachta jest dziełem przełomowym nie tylko w krakowskim środowisku artystycznym, ale też w całej Polsce. Został on odkuty w latach 1502–1505 i składa się z dwóch części wykonanych przez dwóch różnych artystów o odmiennym pochodzeniu, wykształceniu i doświadczeniach. Z lokalnej tradycji upamiętniania zmarłych władców wywodzi się tumba odkuta z czerwonego kamienia z łomów w węgierskim Gran, która jednak została wstawiona do bardzo głębokiej niszy wydrążonej w ścianie zachodniej kaplicy. Tumba ta dekorowana jest tylko z przodu (pola boczne są niewidoczne), a przestawienia figuralne zostały zastąpione przez prostokątną płytę z inskrypcją. To pełne prostoty, szlachetne rozwiązanie nawiązuje ewidentnie do sztuki starożytnego Rzymu, w której podstawowym elementem komemoracji zmarłych były tablice inskrypcyjne (łac. tabulae ansatae). Długa inskrypcja odkuta jest kapitałą humanistyczną opracowaną w oparciu o starożytne rzymskie wzory i jest jednym z pierwszych przypadków zastosowania tego kroju liter w Polsce. |
Strój świątnika Katedry Wawelskiej Strój, który nosili świątnicy wawelscy od 1596 roku do lat 50. XX wieku. |
Model sarkofagu Królowej Jadwigi z Katedry Wawelskiej Replika w brązie powstałego w listopadzie 1900 roku ostatecznego wariantu modelu sarkofagu królowej Jadwigi (zm. 1399), który dla katedry wawelskiej w roku 1902 w Rzymie zrealizował Antoni Madeyski. |
„Wawel: fragment dziedzińca, katedra” Fotografia artystyczna Jana Motyki przedstawia Wawel zarysowany białą linią, boczną elewację katedry wawelskiej z Wieżą Srebrnych Dzwonów, Kaplicą Wawelską i Zygmuntowską. Na pierwszym planie: na alejce stoi dwóch mężczyzn, jeden stoi przed sztalugami... |
Rzeźba „Św. Antoni Opat” Rzeźba pochodzi z ufundowanego w 1558 roku renesansowego retabulum nieistniejącego ołtarza pw. św. Antoniego Opata w katedrze na Wawelu. Ołtarz został rozebrany w 1746 roku. Losy rzeźby do roku 1900, kiedy odnotowano ją jako własność Stanisława Larysz-Niedzielskiego w Śledziejowicach, pozostają nieznane. |
Rzeźba „Król Dawid”? Rzeźba ukazuje postać króla, stojącego w kontrapoście, zwróconego nieznacznie w lewo. Powtarza – z pewnymi modyfikacjami – formę wyrzeźbionego z marmuru węgierskiego posągu św. Zygmunta, umieszczonego w prawej niszy w ścianie południowej (tzw. tronowej) Kaplicy Zygmuntowskiej. |
Posąg św. Stanisława Rzeźba pełnoplastyczna przedstawia pozbawioną atrybutów postać św. Stanisława w stroju pontyfikalnym. Figura, pierwotnie usytuowana na szczycie fasady zachodniej katedry na Wawelu, została zdjęta w czasie prac konserwatorskich w roku 1898 i zastąpiona w roku następnym kopią wykonaną przez Zygmunta Langmana. |
Miniatura sarkofagu Kazimierza Jagiellończyka z kaplicy Świętokrzyskiej w katedrze na Wawelu Fabryka artystycznych odlewów metalowych, założona w Królestwie Polskim, w Warszawie, przez pochodzącego z Prus Karola Fryderyka Mintera, zasłynęła z wyprodukowanej w latach 1845–1879 salonowej galanterii o patriotycznym wydźwięku, tak zwanych pamiątek krajowych. Do serii tej należał zespół dwudziestu jeden pomników władców Polski, w tym szesnaście zminiaturyzowanych kopii nagrobków królewskich i książęcych, a wśród nich dziewięć nagrobków królewskich z Wawelu. |
Nagrobek króla Kazimierza III Wielkiego Król Kazimierz III Wielki (1333–1370) został pochowany vis-à-vis ojca, we wschodniej arkadzie południowego ramienia obejścia katedry na Wawelu. Przed śmiercią króla we wschodnim przęśle prezbiterium wzniesiono wysoki podest ze schodami, a także zdecydowano się na zupełne oddzielenie tej części prezbiterium od obejścia, przez połączenie filarów murem zwieńczonym kratą, co przekształciło arkady w quasi-kaplice. Nagrobek Kazimierza III przytykał do ołtarza Podwyższenia Krzyża Świętego, który król ufundował już w roku 1359. |
Nagrobek króla Kazimierza IV Jagiellończyka Nagrobek Kazimierza IV jest jednym z największych arcydzieł sztuki późnogotyckiej. Z jednej strony nawiązuje wyraźnie do miejscowej tradycji zapoczątkowanej przez nagrobek Władysława I Łokietka, z drugiej odznacza się szeregiem unikatowych rozwiązań ikonograficznych, świadczących o erudycji miejscowych środowisk intelektualnych. Przyjmuje się, że twórcą programu ikonograficznego tego dzieła był włoski humanista przybyły na dwór krakowski z Rzymu – Filippo Buonaccorsi zw. Kallimachem. Na płycie wierzchniej tumby spoczywa król, jednak sposób jego pokazania jest zupełnie wyjątkowy. To wizerunek skrajnie ekspresyjny i werystyczny, albowiem władcę ukazano w skurczu agonii. Pomnik jest datowany inskrypcją na rok 1492 i nosi sygnatury dwóch artystów. Pod stopami króla znajduje się gmerk (kreskowy, abstrakcyjny znak autorski używany przez późnośredniowiecznych rzemieślników) oraz sygnatura głównego twórcy, którym był norymberski rzeźbiarz Wit Stwosz. |
Jałmużniczka W skarbcach kościelnych dość często spotyka się relikwiarze sakwowe, nazywane bursami. Można nawet przypuszczać, że zachowana sakiewka jest tożsama z relikwiarzem wzmiankowanym w Inwentarzu katedry krakowskiej z roku 1563, w kaplicy Mansjonarskiej, jako kalietka cum reliquis. Nie ma jednak najmniejszych wątpliwości, że pierwotnie była to tzw. jałmużniczka, czyli sakiewka noszona przy pasie i przeznaczona do przechowywania monet. Musiała ona należeć do kogoś bogatego i stojącego bardzo wysoko w hierarchii społecznej, o czym świadczy bardzo wysoki poziom wykonania i niezwykłe bogactwo dekoracji figuralnej. |
Nagrobek królowej Jadwigi W wieku XIX na fali patriotycznych uniesień wzrósł kult Jadwigi, jako osoby wcielającej nie tylko ideały chrześcijańskie, ale też uosabiającej świetną przeszłość Polski. Uległ on nasileniu szczególnie w dobie obchodów pięćsetlecia chrztu Litwy i unii w Krewie w roku 1886. Kiedy rok później z woli kardynała Albina Dunajewskiego rozpoczęła się konserwacja prezbiterium katedry na Wawelu, w dniu 22 stycznia 1887 otwarto grób królowej. |
Nagrobek króla Władysława I Łokietka Okoliczności fundacji nagrobka Władysława I Łokietka nie są znane. Pierwsza wzmianka na temat oprawy artystycznej grobu pochodzi dopiero z Roczników sławnego Królestwa Polskiego Jana Długosza (1415-1480): „pogrzebane jest jego ciało w kościele katedralnym krakowskim obok ołtarza głównego po lewej stronie, w nagrobku z białego kamienia udekorowanego rzeźbami i baldachimem, przed ołtarzem św. Władysława, który za życia jeszcze wznieść kazał i uposażył”. Wzmiankowany ołtarz św. Władysława w rzeczywistości został ufundowany przez syna Łokietka - Kazimierza Wielkiego, zapewne wkrótce po roku 1333. Świadczą o tym słowa w królewskim dokumencie z roku 1367, podwyższającym uposażenie: „ołtarza św. Władysława w obejściu katedry naprzeciw wejścia do zakrystii, przez nas niegdyś wzniesionego i uposażonego”. Długosz w Księdze uposażeń Diecezji Krakowskiej złączył ową zmianę z fundacją, pisząc: „Ołtarz św. Władysława, króla i wyznawcy w kościele katedralnym krakowskim nie ma osobnej kaplicy, ale obok chóru naprzeciw zakrystii, przy ołtarzu króla Władysława Łokietka, pierwszego władcy odrodzonego królestwa, jest położony. Który to ołtarz Kazimierz II, król Polski i wspomnianego Władysława syn jedyny i bezpośredni następca, dla zbawienia i wieczną pamięć duszy wspomnianego ojca swojego Roku Pańskiego 1367 ufundował”. |