|
Czy wiesz, że Poznaj Biecz Białoszewskiego Poemat, którego fragment tu prezentujemy, pochodzi z debiutanckiego tomu wierszy Białoszewskiego pt. Obroty rzeczy z 1956 roku. Utwory, które złożyły się na ten tom, powstawały w latach 1952—1955 podczas eskapad, jakie odbywał poeta ze swoim wieloletnim przyjacielem i partnerem życiowym, malarzem Leszkiem Solińskim, w okolice Beskidu Niskiego, Bieszczad i Krosna. Poza cytowanym Średniowiecznym gobelinem o Bieczu w Obrotach rzeczy znalazły się też m.in. zainspirowane okolicą Barbara z Haczowa, Ballada krośnieńska czy wielokrotnie interpretowana Stara pieśń na Binnarową. |
Czy wiesz, że Smoki w sztuce średniowiecznej: sacrum Określenie smoka jako symbolu zła jest zakorzenione w Biblii – chociażby w Psalmach, gdzie potęga Boga jest opisywana w kontekście pokonywania smoków („Ty ujarzmiłeś morze swą potęgą, skruszyłeś głowy smoków na morzu” – Psalm 74,13; „Będziesz stąpał po wężach i żmijach, a lwa i smoka będziesz mógł podeptać” – Psalm 91,13). W Księdze Daniela pojawia się opowieść o zniszczeniu węża, czczonego przez Babilończyków – w dawnych przekładach, chociażby w Biblii Jakuba Wujka, zwany on był smokiem (Dn 14,23-27). No i wreszcie kluczową rolę odegrał smok w Apokalipsie: objawił się jako siła zła, czyhając na Niewiastę interpretowaną jako Matka Boska („I inny znak się ukazał na niebie: Oto wielki Smok barwy ognia, mający siedem głów i dziesięć rogów – a na głowach jego siedem diademów. I ogon jego zmiata trzecią część gwiazd nieba: i rzucił je na ziemię. I stanął Smok przed mającą rodzić Niewiastą, ażeby skoro porodzi, pożreć jej dziecię” – Ap. 12,3-4). |
Czy wiesz, że Smoki w sztuce średniowiecznej: profanum Bogata kultura średniowiecznej Europy była mieszanką tradycji antycznych (grecko-rzymskich i bliskowschodnich) oraz północnoeuropejskich wierzeń ludów, które Rzymianie określali barbarzyńcami. W mitach wszystkich tych kręgów kulturowych występowały smoki, nic więc dziwnego, że w średniowiecznej literaturze i sztuce wielokrotnie pojawiały się te fascynujące stworzenia. Mieszana natura smoków pozwalała wiązać te bestie z każdym z czterech żywiołów: wedle wielu legend smoki żyły w wodzie, wedle innych chowały się w ziemi; ponadto zionęły ogniem oraz miały skrzydła, więc mogły się wznosić w powietrze. |
Czy wiesz, że Średniowieczne kobiety fatalne W drugiej ćwierci XIV wieku w Paryżu kwitła produkcja luksusowych przedmiotów dekorowanych rzeźbionymi w kości słoniowej przedstawieniami związanymi z dworską kulturą i literaturą świecką. Szczególnie interesująca jest grupa skrzyneczek (zachowanych w całości lub we fragmentach), dekorowanych kompilacjami scen z romansów średniowiecznych. Wśród nich jest także zabytek ze skarbca krakowskiej katedry, eksponowany dziś w Muzeum Katedralnym na Wawelu. Inne egzemplarze, o bardzo zbliżonym programie dekoracji, znajdują się w The Barber Institute of Fine Arts w Birmingham, w The British Museum w Londynie, w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, w Musée de Cluny (Musée national du Moyen Âge) w Paryżu, w Museo Nazionale del Bargello we Florencji, w Victoria and Albert Museum w Londynie oraz w Walters Art Museum w Baltimore. Część badaczy do grupy tej zalicza również tak zwaną Skrzyneczkę Gorta, przechowywaną dziś w Winnipeg Art Gallery. |
Czy wiesz, że Średniowieczna miłość cudzołożna Skrzyneczka z kości słoniowej ze skarbca krakowskiej katedry należy do grupy zabytków wykonanych w Paryżu w 2. ćwierci XIV wieku – zabytki te dekorowane są scenami ze średniowiecznych romansów (zob. tekst Średniowieczne kobiety fatalne). Zestawienia poszczególnych epizodów uzupełniają się na zasadzie przeciwieństw: na przykład opowieści o miłości czystej zostały skontrastowane z legendami o cudzołóstwie. Szkopuł jednak w tym, że wiele średniowiecznych romansów jest tak skonstruowanych, że zamiast potępiać grzesznych kochanków, kibicujemy ich niemoralnemu związkowi. |
 Tkaniny adamaszkowe z grobu królowej Jadwigi Tkaniny grobowe należą do najbardziej przejmujących pamiątek po królowej Jadwidze. Trudno wypowiadać się na temat ich pierwotnej kolorystyki, która uległa trwałej zmianie przez ponad 500 lat przebywania w ciemnym i wilgotnym grobie. Nie można jednak mieć wątpliwości, że były to tkaniny niezwykle drogie, ekskluzywne, poświadczające bardzo wysoką kulturę życia codziennego na dworze Władysława Jagiełły i jego żony Jadwigi u schyłku wieku XIV. |
 Naszyjnik z Czerska Naszyjnik srebrny wykonany z kilku pasm podwójnego skręcanego drutu. Końce naszyjnika są rozkute w soczewkowate płytki, zdobione jednostronnie ornamentem stempelkowym, zakończone zapięciem na haczyk i uszko. Jest to zapewne wyrób wykuty przez lokalnego rzemieślnika w czasach wczesnego średniowiecza. |
 Skarb żelaznych grzywien siekieropodobnych z ul. Kanoniczej 13 w Krakowie Skarb odkryty w trakcie badań ratowniczych w piwnicach oficyny tylniej przy ul. Kanoniczej 13 w Krakowie w 1979 roku. Depozyt zalegał pod jądrem wczesnośredniowiecznego wału Okołu. Został ukryty w jamie o wymiarach 108 x 210 cm i głębokości około 100 cm o ścianach częściowo obudowanych drewnem... |
 Miecz z Małego Rynku w Krakowie Żelazny miecz z Małego Rynku w Krakowie został odkryty podczas remontu nawierzchni placu w 2007 roku. Jest to do tej pory jedyny miecz pochodzący z badań archeologicznych na terenie Krakowa.
|
 Insygnia grobowe królowej Jadwigi Pod koniec XIX wieku niezwykle silne były nastroje patriotyczne wśród Polaków, a królowa Jadwiga coraz częściej stawała się symbolem świetnej przeszłości narodu pozbawionego wówczas niepodległości. Kult Jadwigi nasilił się szczególnie w dobie obchodów pięćsetlecia chrztu Litwy i unii w Krewie w roku 1886. Do otwarcia grobu Andegawenki doszło 22 stycznia 1887 roku podczas rozpoczętej z inicjatywy kardynała Albina Dunajewskiego konserwacji prezbiterium katedry na Wawelu. |
 Miecz katowski W zbiorach Muzeum Regionalnego w Olkuszu znajduje się zachowany w bardzo dobrym stanie średniowieczny miecz. Nazywa się go katowskim, gdyż miejscowa legenda głosi, iż wykonano nim wyrok na olkuskim gwarku. Badania naukowe nie potwierdzają jednak takiego przeznaczenia prezentowanego eksponatu. |
Czy wiesz, że Relikwiarz — oprawa świętości Kult świętych sprawił, że relikwiarze w okresie średniowiecza były traktowane w sposób szczególny. Stanowiły oprawę dla przedmiotów kultu — szczątków świętych i męczenników lub przedmiotów, które otarły się o świętość, dlatego też przykładano dużą wagę do tego, by były wykonane ze szlachetnych kruszców i pięknie zdobione. Często inkrustowano je drogimi kamieniami. |
Czy wiesz, że Zasady miłości dworskiej W późnym średniowieczu niebywały wpływ na kształtowanie kultury dworu miały popularne romanse i poematy rycerskie, a także legendy z Północy. Na ich podstawie kształtowała się dworska obyczajowość, w której istotny aspekt stanowiło wyobrażenie ideału miłości. Jego odbiciem były zaś ceremonie gloryfikujące postać damy. Dekoracja skrzyneczki z drugiej ćwierci XIV wieku jest poniekąd wykładnią średniowiecznego światopoglądu skupionego wokół miłości dworskiej, która – co ciekawe – stanowiła problem natury etycznej. Moralistyczno-dydaktycznie nacechowana tematyka, mająca źródła literackie, przywoływała dobre i złe przykłady postępowania, budując zasady właściwych zachowań. |
 Rzeźba „Madonna z Dzieciątkiem” Rzeźba ukazuje Madonnę w lekkim kontrapoście z głową pochyloną na prawe ramię, która trzyma na prawej ręce ukazane frontalnie Dzieciątko. Figura wydrążona w środku, najprawdopodobniej była przeznaczona do umocowania w niszy retabulum ołtarzowego. |
 Jałmużniczka W skarbcach kościelnych dość często spotyka się relikwiarze sakwowe, nazywane bursami. Można nawet przypuszczać, że zachowana sakiewka jest tożsama z relikwiarzem wzmiankowanym w Inwentarzu katedry krakowskiej z roku 1563, w kaplicy Mansjonarskiej, jako kalietka cum reliquis. Nie ma jednak najmniejszych wątpliwości, że pierwotnie była to tzw. jałmużniczka, czyli sakiewka noszona przy pasie i przeznaczona do przechowywania monet. Musiała ona należeć do kogoś bogatego i stojącego bardzo wysoko w hierarchii społecznej, o czym świadczy bardzo wysoki poziom wykonania i niezwykłe bogactwo dekoracji figuralnej. |
 Obraz „Święte z Dębna” przedstawiający św. Katarzynę i św. Agnieszkę Tak zwana „Deska z Dębna” jest najstarszym znanym przykładem malarstwa tablicowego w Małopolsce. Przedstawienie namalowane temperą na desce lipowej z dodaniem srebrzenia i laserunków. Święte o ciemnych włosach, zwrócone lekko w bok, ubrane w długie tuniki i płaszcze, w rękach trzymają palmy. |
 Racjonał biskupów krakowskich Najstarsza wzmianka o racjonale biskupów krakowskich znajduje się w Kalendarzu Krakowskim, gdzie pod rokiem 1347 zapisano: obiit Johannes Grotkonis episcopus famosus Cracoviensis, qui [...] racionale quod vocatur alio nomine palium beati Petri, a sede apostolica impetravit (z łac.: „zmarł Jan Grotowic sławnej pamięci biskup krakowski, który […] uzyskał w Stolicy Piotrowej przywilej używania racjonału, zwanego inaczej płaszczem św. Piotra”). W biogramie Grotowica zamieszczonym w Vitae episcoporum cracoviensium Jan Długosz (zm. 1480) opisał okoliczności, w jakich doszło do uzyskania przywileju używania racjonału. Według kronikarza stało się to w czasie pobytu biskupa w Awinione na dworze papieża Benedykta XII w roku 1341. |
 Skrzyneczka królowej Jadwigi W inwentarzu katedry na Wawelu z roku 1563 skrzyneczka została odnotowana jako wymagające naprawy repozytorium na relikwie różnych świętych, noszone w procesjach na feretronie podczas tzw. dni krzyżowych (trzy dni poprzedzające uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego). Była ona wówczas przechowywana w większej skrzynce – relikwiarzu. Zapewne po roku 1620, w bliżej nieznanych okolicznościach, została ukryta – wraz z dwoma innymi relikwiarzami – w schowku w katedrze krakowskiej. Odnaleziono ją dopiero przez przypadek w czasie wizytacji przeprowadzonej przez biskupa krakowskiego Albina Dunajewskiego w dniu 18 marca 1881 roku. |
 „Święty Jerzy zabijający smoka” – odlew gipsowy rzeźby średniowiecznej Oryginał odlany z brązu znajduje się w Galerii Narodowej w Pradze. Niegdyś znajdował się na trzecim dziedzińcu praskiego zamku na Hradczanach, gdzie obecnie stoi brązowa kopia. Oryginał powstał zapewne w roku 1373 i został ufundowany przez króla czeskiego i cesarza rzymskiego Karola IV Luksemburskiego, który był natenczas u szczytu potęgi. |
 Dzwon Urban Jeden z najstarszych zachowanych dzwonów w Polsce. Przetrwał prawie 600 lat w niezmienionej postaci, aż do lat 60. XX wieku, kiedy po jego pęknięciu omal go nie zniszczono nieumiejętnym spawaniem. Obecnie znajduje się w oddziale „Kromerówka” Muzeum Ziemi Bieckiej. |
