„Kołyska mechaniczna” („Umarła klasa”, 1975)
 
Autor Tadeusz Kantor 
Czas powstania 1975 
Wymiary wysokość: 60 cm, szerokość: 85 cm, głębokość: 32 cm 
Numer inwentarzowy kołyska — CRC/VII/46/1-4, kule — CRC/VII/46/1/1-2 
Muzeum Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka 
Tematy teatr, ciało, śmierć 
Technika odlewanie, malowanie 
Materiał drewno, metal, farba akrylowa 
Prawa do obiektu Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka 
Prawa do wizerunków cyfrowych © wszystkie prawa zastrzeżone, Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka 
Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski 
Tagi teatr, Tadeusz Kantor, 3D, © wszystkie prawa zastrzeżone 
Kołyska Mechaniczna to obiekt ze spektaklu Tadeusza Kantora Umarła klasa, którego premiera odbyła się w Galerii Krzysztofory w listopadzie 1975 roku. Składa się z drewnianej skrzynki na metalowym stelażu imitującej dzięcięcą kołyskę. Całość została tak skonstruowana, aby umożliwić  kołysanie — ruch samej skrzynki. Ruch ten mógł być wzbudzany za pomocą pedału lub dzięki zainstalowanemu silnikowi elektrycznemu. We wnętrzu obiektu znajdowały się dwie drewniane kule, które w czasie kołysania powodowały głuchy stukot, uderzając o ścianki skrzyni. W spektaklu Umarła klasa Kołyskę Mechaniczną wnosiła Sprzątaczka (postać grana przez Stanisława Rychlickiego). Obiekt przypisany był Kobiecie z Mechaniczną Kołyską (Maria Stangret) mówiącej cały czas tekst Rozhulantyny z Tumora Mózgowicza Witkacego. „Kołyska Mechaniczna” — pisał Kantor — należy do „specjalnej serii przedmiotów o pozorach życia biologicznego. Przez swą brutalną mechanizację (…) okrutnych i tragicznych”.
„Gdy w symbolice spektaklu dominował temat śmierci (interwencje Sprzątaczki, zaduszkowe wypominki, żydowska kołysanka), rozbrzmiewał głuchy dźwięk dwóch drewnianych kul z Kołyski Mechanicznej” — pisał Krzysztof Pleśniarowicz w książce Kantor. Artysta końca wieku (Wrocław 1997).
W Umarłej klasie „Obok walca François pojawia się drugi motyw muzyczny: stukot  Mechanicznej Kołyski, dziwnie przypominający brutalny, miarowy takt paradenmarsza. Rytm spektaklu staje się coraz bardziej nerwowy, konwulsyjnie rozedrgany (…). Kobieta nad kołyską śpiewa ochryple żydowską kołysankę — brzmi to jak przejmujący psalm rozpaczy, za chwilę przecieleśniona w Rozhulantynę roztrajkocze się w absurdalnym dowodzeniu jakiejś racji”[1] — pisała Elżbieta Morawiec.
Obiekt ten jest obecnie najczęściej pokazywany przy okazji wystawiania obiektów ze spektaklowej Umarłej klasy.
W późniejszym (1988 rok) spektaklu Tadeusza Kantora Nigdy tu już nie powrócę pojawia się przedmiot, też nazwany Kołyską, o podobnych rozmiarach i podobnej konstrukcji, dla odmiany obity ocynkowaną blachą.
Opracowanie: Józef Chrobak, Justyna Michalik (Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka), © wszystkie prawa zastrzeżone
Zobacz również: spektakl Umarła klasa

[1] E. Morawiec, Apokalipsa według Tadeusza Kantora, „Życie Literackie”, 51/52 ( 1975).
Rekwizyty teatralne u Kantora
Rekwizyty teatralne/kostiumy/elementy scenografii prezentowane na portalu to w większości przypadków byty niepełne, które, choć są kluczem do wielu fascynujących narracji, trudno jednak rozpatrywać w oderwaniu od inscenizacji.
W przypadku obiektów ze spektakli Tadeusza Kantora jest jednak inaczej − nie są one typowymi „rekwizytami”. Sam twórca Umarłej klasy pisał o tworzonych przez siebie obiektach w następujący sposób:
„NIE SĄ REKWIZYTAMI TEATRALNYMI.
POJĘCIE TO WYKLUCZYŁEM Z IDEI TEATRU CRICOT 2
JAKO NIE MIESZCZĄCE SIĘ W NIEJ.

DZIEŁA TE NIE POWSTAŁY Z DORAŹNEJ I PRZEMIJAJĄCEJ POTRZEBY
DANEGO SPEKTAKLU.
LECZ ZWIĄZANE SĄ ŚCIŚLE Z IDEAMI, KTÓRE DEFINIUJĄ MOJĄ
TWÓRCZOŚĆ
NALEŻĄ DO SERII DZIEŁ O OKREŚLONYM TEMACIE,
ZNAJDUJĄCYCH SIĘ OD DAWNA W MUZEACH
POSIADAJĄ WYSTARCZAJĄCĄ ILOŚĆ NAPIĘCIA WEWNĘTRZNEGO
I SAMODZIELNEGO SENSU,
ABY
BYĆ AUTONOMICZNYMI DZIEŁAMI SZTUKI. (...)”[1]
Zobacz „Okno” („Wielopole, Wielopole”, 1980 r.)
 Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.

[1] Oświadczenie Tadeusza Kantora dotyczące obiektów Teatru Cricot 2 przechowywanych w Cricotece, maszynopis autorski, Archiwum Cricoteki, nr inw. I/000604, s. 1.
Tagi: Tadeusz Kantor, teatr, Teatr Cricot 2, Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka, scenografia, licencje Creative Commons 
Figury teatru śmierci
W ławkach zasiadają Prostytutka–Lunatyczka, Kobieta z Mechaniczną Kołyską, Kobieta za Oknem, Staruszek z Rowerkiem, Staruszek z WC, Staruszek Podofilemiak, Paralitycy. W korowodzie postaci pojawia się także Pedel w Czasie Przeszłym Dokonanym (woźny szkolny, w tym przypadku nawiązujący do tradycji galicyjskiej szkoły) i Sprzątaczka–Śmierć, którzy sprawują opiekę nad „uczniami”.
Postaci z Umarłej klasy są pozlepiane ze wspomnień, fragmentów, szczątków, które nieustannie się rozpadają.
Kantor w Umarłej klasie starał się stworzyć sytuację ekshibicjonizmu, „procederu wstydliwego” podglądania, w którym sprawy wzniosłe mieszają się z tymi najbardziej pierwotnymi, fizjologicznymi.
Wykorzystał figury woskowe dzieci, które stały się rodzajem balastu dla zrośniętych z nimi aktorów — były jak ciężar dzieciństwa, które każdy nosi w sobie.
 Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.
Zobacz:
Dzieci w ławkach z Umarłej klasy (Umarła klasa, 1989 r.)
Rowerek / Manekin dziecka na rowerku (Umarła klasa, 1975 r.)
Kołyskę mechaniczną (Umarła klasa, 1975 r.)
Manekin Pedla (wizerunek Kazimierza Mikulskiego) (Umarła klasa, 1975 r.)
Tagi: Tadeusz Kantor, teatr, Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka, licencje Creative Commons