Rzeźba „Święty Onufry”
 
Czas powstania XIX w. 
Miejsce powstania Dąbrowa Tarnowska, pow. dąbrowski, małopolskie 
Wymiary wysokość: 61 cm 
Numer inwentarzowy 6888/mek 
Muzeum Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie 
Tematy religijność, wieś, wyrzeźbione 
Technika rzeźbienie, polichromowanie 
Materiał drewno 
Prawa do obiektu Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie 
Prawa do wizerunków cyfrowych domena publiczna 
Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski 
Tagi rzeźba, kapliczka, tradycja, sztuka ludowa, 3D, sztuka sakralna, święci, audiodeskrypcja, 3D plus, domena publiczna 
Rzeźba pochodzi z przydrożnej kapliczki i ukazuje świętego Onufrego jako pustelnika. Święty o masywnej sylwetce klęczy i składa na piersi ręce do modlitwy. Jego okrycie stanowią tylko długie włosy i broda o powierzchni zaznaczonej faliście rzezanymi liniami. Twarz ma szeroką, włosy ułożone w przedziałek na środku głowy, nos długi, prosty, oczy otwarte, usta otacza zrost. Legenda głosi, że Onufry większość życia spędził na pustyni, mieszkając w grocie, studiując Pismo Święte, modląc się i oddając ascezie. W tradycji ludowej Onufry jest patronem dorożkarzy, włókniarzy i pielgrzymów. Kapliczki z jego podobizną stawiano przy odludnych leśnych drogach.
Opracowanie: Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie, © wszystkie prawa zastrzeżone
Przydrożne krzyże i kapliczki
Przydrożne krzyże wykonane z drewna miały zwykle kilka metrów wysokości. Z czasem drewno butwiało i trzeba było je na nowo wkopywać — zwykle dokonywano tego po dniu zadusznym. Czynność tę powtarzano do czasu, aż krzyż stawał się całkiem mały.
Kapliczki i krzyże, które były wyrazem ludowej religijności, stawiano na rozstajach dróg, skrzyżowaniach, a także na krańcach wsi czy miasteczek — na granicy pomiędzy przestrzenią zadomowioną a przestrzenią natury. Wierzono, że obecność świętego znaku będzie nie tylko zapewniać bezpieczeństwo mieszkańcom, ale także skutecznie odstraszać złe moce i demony.
Powszechne było też stawianie krzyży cholerycznych, które upamiętniały epidemie tej choroby.
Fundatorzy kapliczek dbali także o ich oprawę i miejsce. Zwykle obok sadzili drzewa, głównie lipy i kasztany, które wiosną kwitną, pachną i przyciągają owady. Czasem zdarza się, że określając wiek drzewa, można zarazem określić datowanie kapliczki.

Zobacz kapliczki z kolekcji Wirtualnych Muzeów Małopolski:
Kapliczka „Cyrenejczyk pomaga nieść krzyż Chrystusowi”
Kapliczka słupowa „Chrystus Frasobliwy”
Kapliczka ze sceną Naigrywania z Chrystusa

Obecnie przydrożne kapliczki można spotkać nie tylko na terenach wiejskich, ale także w centrum dużych miast. Często są one śladem przeszłości miejsc, w których stoją, i świadectwem tego, jak rozwijające się miasta anektowały przestrzenie wiejskie; tego, w jaki sposób przesuwają się granice i jakie zmiany zachodzą w krajobrazie.
 
 Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.
Tagi: Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, rzeźba, Chrystus, sztuka ludowa, kapliczka, sztuka sakralna, licencje Creative Commons 
Ludowe kapliczki: kościółki, skrzynki i daszki
Kapliczki to jeden z materialnych wyrazów ludowej pobożności, tak charakterystyczny dla polskiego krajobrazu. Wśród różnorodnych ich form znajdziemy zarówno małe budowle przypominające kościółki, jak i skrzynki o oryginalnych kształtach, a wreszcie różne rodzaje daszków ochraniających figury świętych.
Kapliczki sytuowano w centrum wsi, na jej granicach, na polach, w lesie, przy drogach prowadzących do osady, a zwłaszcza na ich skrzyżowaniu, w miejscach tragicznych wypadków, bitew, niezwykłych wydarzeń. W XIX wieku upowszechnił się zwyczaj zawieszania ich na ścianach domostw i ustawiania przed zagrodami. W Małopolsce, w tym na Podhalu, kapliczki wisiały niemal na każdej chałupie.
Kapliczki przeznaczone do zawieszania często miały oryginalne formy, nawiązujące do lokalnej architektury sakralnej. Stanowiły osłonę dla umieszczanych w nich figur świętych postaci, które miały zapewniać bezpieczeństwo i pomyślność.
Na Podhalu były to najczęściej przedstawienia Chrystusa Frasobliwego, Ukrzyżowanego, Upadającego pod krzyżem, Trójcy Świętej, Matki Boskiej z Dzieciątkiem, Piety, a także postaci świętych, zwłaszcza Jana Nepomucena i Floriana. Autorami rzeźb byli miejscowi cieśle, stolarze, snycerze, którzy dobrze znali różne gatunki drewna i zasady jego obróbki, i wykonywali je dla potrzeb wioskowej społeczności lub kręgu rodzinnego. Wzory znajdowali w wiejskich kościołach, czerpali je też z przydrożnych figur czy obrazków przynoszonych z miejsc pątniczych.
Na tematykę popularnych na Podhalu rzeźb przedstawiających Mękę Pańską miał wpływ ośrodek pątniczy w Kalwarii Zebrzydowskiej, gdzie w 1602 roku Michał Zebrzydowski ufundował pierwszą polską kalwarię. Od XVII wieku pielgrzymowała tam ludność z Podhala, Śląska, Słowacji, Węgier. Przeżycia religijne związane z uczestnictwem w wielkopiątkowym misterium Męki Pańskiej, możliwość obserwacji wizerunków świętych, a także przynoszone z miejsca kultu obrazki dewocyjne były często źródłem inspiracji dla podhalańskich świątkarzy.

Opracowanie: Anna Kozak (Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem), © wszystkie prawa zastrzeżone

Przeczytaj więcej o kapliczkach stawianych wśród bzów i drzew lipowych: Przydrożne krzyże i kapliczki oraz o ikonografii Chrystusa frasobliwego – Co trapi Chrystusa z kapliczki
Tagi: Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, religia, rzeźba, sztuka ludowa, Podhale, kapliczka, Zakopane, sztuka sakralna, kościół, skrzynia, © wszystkie prawa zastrzeżone