Peter Paul Rubens wypracował nowy typ portretów konnych. Dotychczas stosowany układ, w tradycji tycjanowskiej (Portret konny Karola V), przedstawiał jeźdźca na koniu w ujęciu profilowym. 

Portret konny Zygmunta III, warsztat Petera Paula Rubensa, ok. 1619, źródło: Wikipedia, domena publicnza

Rubens zerwał z tym, ukazując postać i wierzchowca zwróconych delikatnie en trois quarts, w perspektywicznym skrócie, tak iż wydają się zmierzać wprost na widza. Zmianie uległa cała kompozycja: koń ukazany jest w eleganckim, wolnym stępie, nie jak wcześniej w galopie, natomiast jeździec prezentowany jest z przodu, dzięki czemu znacznie lepiej widoczna jest jego twarz, sylwetka zaś przyjmuje dostojny i pewny układ, z wypiętą piersią i ręką opartą na regimencie.
Pierwszym obrazem tego typu był portret konny arcyksięcia Alberta znany z kunstkamery Jana Brueghela Alegoria Wzroku. Typ ten stał się modelowym wzorcem w warsztacie Rubensa, stosowanym w obrazach takich jak Portret konny Zygmunta III Wazy, Portret konny księcia Lermy, a także był często powielany przez artystów z jego kręgu, jak w prezentowanym obrazie Portret konny Królewicza Zygmunta Wazy z kolekcji Zamku Królewskiego na Wawelu.

Bibliografia:
Ryszard Szmydki, Artystyczno-dyplomatyczne kontakty Zygmunta III Wazy z Niderlandami Południowymi, Lublin 2008.

Opracowanie: Paulina Kluz (Redakcja WMM),

 Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.

Portret konny od początku swojego pojawienia się miał przede wszystkim podkreślać walory militarne przedstawionego i był zarezerwowany dla zwycięskich wodzów. Już Aleksander Wielki ukazywany był jako jeździec, a na jego wzór posągi konne stawiali sobie władcy hellenistyczni. Taką formę upamiętnienia od Greków przejęli Rzymianie, a stworzony przez nich pomnik cesarza Marka Aureliusza stał się wzorem dla wszystkich średniowiecznych i renesansowych wizerunków konnego zwycięzcy. Warto dodać, że posąg ten – mimo wykonania z cennego brązu – uchował się dzięki temu, że długo uchodził nie za wizerunek pogańskiego imperatora-filozofa, lecz za portret Konstantyna Wielkiego, uważanego za chrześcijanina.

Odrodzenie monumentalnego posągu konnego przyniósł renesans (powstały wtedy słynne pomniki takie jak np. Gattamelaty w Padwie i Bartolomeo Colleoniego w Wenecji), ale jego rozkwit nastąpił od XVI do XVIII wieku. Oprócz bardzo kosztownych monumentalnych pomników z brązu, pojawiły się niewielkie posążki, malowane obrazy i ryciny, których znaczenie propagandowe jako pierwszego środka masowego przekazu jest nie do przecenienia. W tym też czasie zaczęły się pojawiać konne wizerunki członków monarszych rodzin.

Również królowie polscy fundowali sobie portrety konne. Na władcach wzorowali się magnaci, a najczęściej – co zrozumiałe – zwycięscy hetmanowie. Nie zawsze jednak konny wizerunek tworzono na cześć wojennego triumfatora. Bywało i tak, że konny wizerunek był efektem megalomanii fundatora. Hieronim Florian Radziwiłł – okrutnik i głupiec, którego jedynym militarnym sukcesem było krwawe stłumienie rewolty chłopskiej – zamierzał wystawić sobie konny pomnik na specjalnie do tego celu przebudowanym rynku w Białej Podlaskiej. Projekt zakładał imponującą realizację, ale i ambicje Radziwiłła nie były byle jakie – żywił on przekonanie, że zostanie królem, a pewność zawdzięczał wróżbie cyganki…

Odbiorcami przynależnego elicie portretu konnego były szerokie masy szlacheckie. Nawet średnio zamożny szlachcic, choć w świetle prawa równy magnatom, nie mógł pozwolić sobie na choćby najtańszy i najskromniejszy wizerunek konny swojej osoby. Fundacja takiego portretu uznana by była za śmieszną próbę porównania się z senatorami i hetmanami. Bo w końcu, quod licet Iovi, non licet bovi, czy jak wolą niektórzy „Co wolno wojewodzie, to nie tobie, smrodzie”.

Zobacz: Obraz „Portret konny królewicza Władysława Zygmunta Wazy”, Rzeźba „August III”, Statuetka „Napoleon na koniu” Piotra Michałowskiego

Opracowanie: Adam Spodaryk (Redakcja WMM),

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.

Bibliografia:

Mieczysław Morka, Polski nowożytny portret konny i jego europejska geneza, Warszawa 1986.