Podstawowym celem istnienia cechów było zapewnienie wyłączności na terenie miasta do wykonywania rzemiosła osobom zrzeszonym (rzemieślników, którzy oferowali swoje usługi poza cechami, nazywano partaczami). Rola cechów nie ograniczała się jednak do funkcji administracyjnych (reprezentowanie przed władzami miasta, dbanie o podnoszenie kwalifikacji, zapewnienie standardów wykonania, dbanie o równe możliwości zbytu przez ograniczenia produkcji i sprzedaży); organizacje pełniły także funkcje religijne i kulturotwórcze.
Cechy były pierwszą instancją sądowniczą rozstrzygającą wszelkie spory pomiędzy rzemieślnikami. W przypadku bójek, hazardu, sporów związanych z długami czy pracą poza cechami (partaczenie) cechy wymierzały karę grzywny, płaconą zwykle w świecach lub wosku.
Organizacje cechowe (choć dziś nazywają się nieco inaczej) funkcjonują nadal (przykładem może być Związek Artystów Scen Polskich).
Dawniej przynależność rzemieślników do cechów była obowiązkowa, dziś stowarzyszenia cechowe zachęcają jedynie do dobrowolnego zrzeszania się, bo dzięki temu „zakład zyskuje prestiż, a rzemieślnik nie czuje się w branży osamotniony”. Co jest szczególnie istotne w sytuacji ginących zawodów.
Mechanizacja wielu zawodów, które wcześniej wykonywane były ręcznie w warsztatach, doprowadziła do zmarginalizowania roli cechów, a także zaniku wielu cechowych rytuałów i celebracji.
Cechy, które funkcjonują do dziś (w strukturach Związku Rzemiosła Polskiego zarejestrowanych jest 479 cechów), pełnią funkcje porozumiewawcze — rozstrzygają spory zaistniałe pomiędzy klientem a rzemieślnikiem, jego członkowie zasiadają w komisjach, przed którymi młodzi adepci sztuki zdają egzaminy mistrzowskie, otrzymując tytuł mistrza lub czeladnika.
Działalność cechów nie ograniczała się tylko do spraw administracyjno-zawodowych. Schadzki cechowe, a także rytuały ingerowały także w sferę ducha cechowych braci. Każdy z członków stowarzyszenia był zobowiązany do uczestniczenia w obrzędach i uroczystościach religijnych (mszach, procesjach Bożego Ciała).
Często udział w uroczystościach stawał się okazją do pokazania innym zasobności i majętności danego stowarzyszenia (eksponowano haftowane złotą nicią proporce).
Szczególnie celebrowano uroczystości żałobne po śmierci któregoś z cechowych braci.
Członkowie cechów fundowali także ołtarze, w których umieszczali cenne precjoza, traktując je jako rodzaj skarbca zabezpieczającego przez kradzieżą.
Wśród wyposażenia cechów znajdowały się narzędzia kar, zwane również dobrymi radami.

Opracowanie: Redakcja WMM,

 Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.

Zobacz obiekty należące do cechów w zbiorach Wirtualnych Muzeów Małopolski:
Skrzynia cechu krawców i cechów pokrewnych z Kęt
Krzyż cechu krawców w Kętach
Pieczęć cechu sukienniczego
Obesłanie cechu wielkiego (zespolonego) w Tarnowie
Wilkom krakowskiego cechu mieczników
Rękopis „Statut cechu szewskiego”

Przeczytaj więcej o skrzyniach cechowych.

Pierwsze źródłowe informacje o Koszycach pochodzą z danych dotyczących świętopietrza z roku 1328, gdzie odnotowane jest: „Świętopietrze oddawane było wspólnie przez parafię Witów—Koszyce”.
Przełom w źródłach pisanych dotyczących miejscowości następuje w 1374 roku. W tym to roku nastąpiła lokacja miasta Koszyce na prawie magdeburskim dokonana przez Elżbietę Łokietkównę.
Nadanie miastu Koszyce prawa magdeburskiego oznaczało, że były już wcześniej rozwiniętym miastem. Wydany przez Elżbietę przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim mógł być z jednej strony potwierdzeniem, z drugiej zaś — rozszerzeniem wcześniejszego aktu, którego nie znamy. Królowa Elżbieta, lokując Koszyce, ustanowiła cotygodniowe targi w poniedziałki. Po lokacji Koszyce stały się miastem królewskim, czyli państwowym.
Zaskakujący jest fakt, iż w 1421 roku, a więc 47 lat później, Koszyce otrzymały drugi akt lokacyjny na prawie magdeburskim, nadany przez Władysława Jagiełłę. Trudno dziś jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, dlaczego Koszyce otrzymały dwa akty lokacyjne na prawie magdeburskim. Uwzględniane są dwie wersje. Pierwsza zakłada, że dokument z 1374 roku mógł zaginąć i należało go ponowić. Zgodnie z drugą wersją pierwszy akt lokacyjny nie był nadany przez głowę koronowaną, tylko przez regentkę, jaką była wówczas Elżbieta Łokietkówna, i konieczne było jego ponowienie przez króla.
W każdym razie w tym czasie nastąpił bardzo szybki rozwój Koszyc. Istotny wpływ, oprócz wprowadzonego prawa magdeburskiego sprzyjającego rozwojowi, miały na ten fakt przebiegające przez królewskie już miasto trzy szlaki handlowe: tak zwany trakt królewski Kraków—Sandomierz, trakt kijowski Kraków—Sandomierz—Lublin—Kijów oraz szlak rzeczny wzdłuż Wisły (w miejscowości Morsko obok Koszyc znajdował się piąty co do wielkości port rzeczny, skąd spławiano sól z Bochni, zboże i drewno).
Koszyce jako miasto posiadały herb, rynek oraz ratusz. Herb był elementem prawno-ustrojowym miasta i figurował na jego pieczęci. Nie są znane procedura i data nadania herbów. Według prof. M. Gumowskiego, Koszyce posiadały dwa herby. Pierwszym były dwa koszyczki na niebieskim polu. W drugim herbie na niebieskim polu umieszczona jest postać św. Stanisława z Szczepanowa w złocistych szatach — i ten typ znaku tożsamościowego miasta pojawia się na prezentowanej na portalu pieczęci.
W początkowym okresie po wprowadzeniu prawa magdeburskiego władzę w imieniu króla sprawował mianowany wójt. Źródła z 1382 roku mówią, że władzę w Koszycach sprawował wójt Paweł, a z 1412 roku wymieniają Wojciecha, sołtysa z Jawiszowic, który pełnił funkcję ławnika. Wraz z rozwojem miasta pojawili się rajcowie. Pierwsza informacja o koszyckich rajcach pochodzi z 1399 roku. Z biegiem czasu władza wójta została zastąpiona władzą burmistrza i rady miasta, której uprawnienia były bardzo duże. Mogła ona między innymi uchwalać statuty dla cechów, jak na przykład prezentowany przez nas statut cechu wielkiego w Koszycach, które później musiał zatwierdzić jeszcze król.
Koszyce należały do miast o obliczu rzemieślniczo-handlowym. Według rejestru z końca XVII wieku w mieście było 70 rzemieślników, 12 przekupniów, a 46 osób zajmowało się rolnictwem. Dla porównania, w tym czasie w Proszowicach było 56 rzemieślników. Świadczy to o szybkim rozwoju Koszyc, które posiadały też własną miarę, tj. 1 korzec koszycki równy ¼ korca krakowskiego.
Od XVII wieku następuje zmierzch miast Małopolski, w tym i Koszyc. Przychodzą rozbiory, wojny napoleońskie (Koszyce były w granicach Księstwa Warszawskiego) i ważne dla Koszyc powstanie styczniowe 1863 roku. Miasto stało się wówczas terenem przepraw oddziałów i przerzutów broni, a mieszkańcy — sprzymierzeńcami powstańców. Po stłumieniu powstania rozpoczęły się dotkliwe represje ze strony cara, który — poprzez Komitet Urządzający Królestwa — 1 czerwca 1868 roku odebrał Koszycom i kilkudziesięciu innym miastom prawa miejskie. Jak na razie, bezpowrotnie.

Opracowanie: Muzeum Ziemi Koszyckiej im. Stanisława Boducha, Redakcja WMM, © wszystkie prawa zastrzeżone

Zobacz pieczęć miasta Koszyce w kolekcji Wirtualnych Muzeów Małopolski.