Najpierw 2 maja 1657 roku, a potem ten sam dzień tego samego miesiąca roku 1915. Potop szwedzki i wielka wojna. Wojenna zawierucha, polityczne przetasowania, a pośród nich zagubieni zwyczajni ludzie, cywile i szeregowi żołnierze, oraz ich miasto — Gorlice, które tyle razy musiało podnosić się z ruin.
Na początku XVII wieku Gorlice, jak na ówczesne warunki, były dość dużym i ludnym miastem. W 1608 roku posiadały 137 domów i ponad 1200 mieszkańców.
U schyłku XV wieku wielka fortuna Karwacjanów-Gorlickich, skutkiem podziałów rodzinnych, zaczęła się rozpadać. Na początku drugiej połowy XVI wieku dawna majętność Karwacjanów przeszła w ręce Stanisława Odrowąża Pieniążka, a z kolei w 1625 roku pozostałą część Gorlic nabyła rodzina Rylskich, która w okresie potopu stanęła po stronie Szwedów i sprzymierzonego z nimi księcia Siedmiogrodu, Jerzego II Rakoczego.
Druga połowa XVII wieku nie była dla Gorlic zbyt szczęśliwa. 2 maja 1657 roku dotarł do miasta podjazd wojsk szwedzko-węgierskich. Podjęta przez zwolenników Pieniążka, trzymających stronę królewską, próba obrony miasta zakończyła się tragicznie. Wojska Rakoczego zdobyły dwór Pieniążków, spaliły należącą do nich połowę miasta, wymordowały znaczną część jego mieszkańców. Po okresie potopu miasto było zrujnowane i wyludnione, a w 1662 roku liczyło zaledwie 284 mieszkańców. Ci, którzy pozostali, wznieśli kapliczkę, której zwieńczenie prezentujemy na naszym portalu.
Gorlice jednak podniosły się z ruin i, pomimo klęsk żywiołowych (pożary miasta w latach 1689 i 1694) oraz kolejnych przestojów gospodarczych, na przełomie XIX i XX wieku były już sporym ośrodkiem miejskim liczącym niemal 6 tysięcy mieszkańców, największym miastem na Podkarpaciu, większym od Jasła, Krosna i Sanoka.
Dynamiczny rozwój miasta przerwał jednak wybuch I wojny światowej. W latach 1914—1915 Gorlice znalazły się w bezpośrednim zasięgu walk frontowych. Podczas zbliżania się do miasta wojsk rosyjskich większość radnych wraz z burmistrzem uciekła z Gorlic. Miasto kilkakrotnie przechodziło z rąk do rąk. Ostatecznie 2 maja 1915 roku podczas wielkiej ofensywy wojska austriacko-niemieckie zdobyły Gorlice. W wyniku tych działań wojennych miasto zostało niemal całkowicie zniszczone (z 585 budynków ocalało zaledwie 120) i znów, jak 2 maja 1657 roku, zginęło wielu jego mieszkańców.
Z jednej więc strony przełom na froncie wschodnim, ogromne zwycięstwo nad Rosjanami, z drugiej — ponownie zrujnowane miasto, zabici cywile i budowa licznych cmentarzy wojennych, które warto odwiedzić, kiedy już nasycimy oczy połyskującymi plakietami upamiętniającymi militarne zwycięstwo...

Opracowanie: Kinga Kołodziejska (Redakcja WMM),

 Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.

Zobacz też:
Plakieta pamiątkowa „Moździerz 30,5 cm Škoda”
Plakieta Pamiątkowa „Pustki”
Pamiątkowa łuska wykonana z pocisku artyleryjskiego
Zwieńczenie kapliczki zbudowanej po „potopie szwedzkim”
O znaczeniu bitwy gorlickiej

„Żołnierze niemieccy na tle Gorlic przygotowują się do pościgu za Rosjanami”, „Ilustrowany Kurier Wojenny”, 20.06.1915, domena publiczna

Pod Gorlicami rozegrała się  jedna z najważniejszych bitew I wojny światowej.
„Gdybym miał powiedzieć, które dni w moim życiu zawodowym były dla mnie najważniejsze, to były to dni 2 i 3 maja 1915 r., gdy ze wzgórz na zachód od Gorlic widziałem pobite wojska rosyjskie w odwrocie”.
To słowa ówczesnego szefa sztabu generalnego c.k. armii, marszałka polnego Franza Conrada von Hotzendorfa.
Jest początek roku 1915. W Europie trwa Wielka Wojna pomiędzy krajami Ententy (m.in. Rosja, Wielka Brytania, Francja) a państwami centralnymi (m.in. Prusy, Austro-Węgry). Celem każdego kraju jest umocnienie swoich wpływów na Bałkanach. Tymczasem front wschodni, który stanowi linię bezpośrednich starć pomiędzy Rosją a Prusami i Austro-Węgrami, przesuwa się na zachód. Rosjanie, po zdobyciu Przemyśla i Tarnowa, podchodzą pod Gorlice. Teraz mają już tylko jeden cel: zaatakować i pokonać austro-węgierskiego wroga.
Dowódcy sztabów austriackich wpadają w popłoch. Jak odeprzeć pewne już natarcie wojsk rosyjskich, mając tak ograniczone po wcześniejszych potyczkach siły? Z pomocą przychodzi pruski koalicjant, któremu również zależy na umocnieniu południowego odcinka frontu.
W rezultacie 217-tysięczna armia austriacko-pruska pod dowództwem gen. Mackensena staje naprzeciwko 80-tysięcznej armii rosyjskiej dowodzonej przez gen. Radko-Dymitriewa, zwanego małym Napoleonem. Mając tak znaczącą przewagę, połączone wojska państw centralnych decydują się na odwetowy atak. W niedzielę, 2 maja, dochodzi do bezpośredniego starcia. Do końca dnia, po zaciekłej walce, zmiennej przewadze i ogromnych stratach po obydwu stronach wojskom austriacko-niemieckim udaje się pokonać niezwyciężonego do tej pory przeciwnika rosyjskiego. Linia frontu przesuwa się o 6−10 km kilometrów na wschód. W ciągu kolejnych dwu dni państwa centralne zdobywają drugą rosyjską linię obrony. Następne tygodnie zmuszają Rosjan do odwrotu. Zdziesiątkowani, bez broni, amunicji i składów żywności uciekają z dotychczasowych pozycji. Gen. Radko-Dymitriew zostaje pozbawiony dowództwa.
O dokładnym przebiegu bitwy gorlickiej informuje makieta znajdująca się w gorlickim muzeum. Na naszym portalu prezentujemy natomiast trzy eksponaty związane z wydarzeniem, którego znaczenie historycy oceniają jako przełomowe:
Pamiątkowa łuska wykonana z pocisku artyleryjskiego
Plakieta pamiątkowa „Pustki”
Plakieta pamiątkowa „Moździerz 30,5 cm Škoda”

 

Opracowanie: Redakcja WMM,

 Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.

W polu błękitnym lwia głowa srebrna ziejąca czerwonym płomieniem.

Tak wygląda herb „Zadora”, którego używali założyciele Gorlic, Karwacjanie. Według słów obecnego na naszym portalu Marcina Kromera, miasto zostało założone w 1355 roku, za zgodą Kazimierza Wielkiego, przez Dziersława I Karwacjana, wywodzącego się z bogatej rodziny kupców i bankierów krakowskich. Pod władaniem rodu miasto rozwijało się błyskawicznie, choć pozostawało wciąż w cieniu pobliskiego królewskiego Biecza. W 1416 roku w mieście działała już Rada Miejska i wójt, a w 1417 roku Władysław Jagiełło przeniósł Gorlice z prawa polskiego na prawo magdeburskie.
W 1496 roku Karwacjanie zmienili nazwisko na Gorliccy. Czy nazwisko miało podkreślać ich przywiązanie do miasta, czy raczej wzmocnić ich status? A herb? Ten, który do dziś funkcjonuje w Gorlicach i który możemy zobaczyć na prezentowanej tarczy, jest tylko lekkim przekształceniem „Zadory”, a więc prywatnego herbu założycieli miasta. Lew nie zieje już wprawdzie ogniem, lecz trzyma w łapach klucze, zapewne do bram Gorlic, ale to wciąż, widoczny na błękitnym tle lew Karwacjanów, a raczej... żeby nie pozostawić już żadnych wątpliwości − Gorlickich.

Opracowanie: Redakcja WMM,

 Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.