XIX-wieczni wynalazcy poszukiwali sposobu, w jaki można by oddać trójwymiarowość przestrzeni — jedną z takich prób była fotografia stereoskopowa. Technika polegała na wykonaniu dwóch zdjęć z dwóch różnych punktów widzenia. Na odbitce pojawiały się obok siebie dwa pozornie jednakowe obrazy (można byłoby się pokusić o poszukanie subtelnych różnic pomiędzy nimi). Wrażenie trójwymiarowości uzyskiwano dzięki patrzeniu prawym okiem na fotografię wykonaną z prawej strony i lewym — na obraz uchwycony z lewego punktu widzenia.
Dla uzyskania pełni złudzenia przestrzeni tego rodzaju fotografii potrzebowano jeszcze narzędzia — specjalnych okularów stereoskopowych, które dziś można porównywać do okularów 3D.
W drugiej połowie XIX wieku stereoskopy zyskały taką popularność, że stały się typowym elementem wyposażenia salonów i jedną z najbardziej popularnych form rozrywki.

Kaiserpanorama Augusta Fuhrmanna (fotoplastykon), rycina, 1880 rok, źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna

Wymyślono także sposób na to, by trójwymiarowym obrazem rozkoszować się nie tylko w domach, ale także podczas codziennych przechadzek i spacerów. W przestrzeni placów i parków ustawiano fotoplastykony, które dla wielu były pewnego rodzaju oknem na świat (pokazywały nie tylko panoramy miejsc, które były na wyciągnięcie ręki, ale też tych odległych i egzotycznych — dokumentowały między innymi otwarcie Kanału Sueskiego).
O magii tych urządzeń, zaplanowanych zwykle na 25 stanowisk, można się przekonać osobiście, odwiedzając między innymi wystawę w Fabryce „Emalia” Oskara Schindlera Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, na której prezentowany jest fotoplastykon przeniesiony z placu Szczepańskiego w Krakowie. Podobne urządzenie ze zbiorem ponad 5000 oryginalnych fotografii stereoskopowych jest udostępniane zwiedzającym w Warszawie (Fotoplastikon Warszawski działa przy Alejach Jerozolimskich 51).
W kolekcji Wirtualnych Muzeów Małopolski nie mogło zabraknąć fotografii wykonanej techniką stereoskopową — odbitka Parku Jordana powstała w słynnym pod koniec XIX wieku w Krakowie zakładzie Walerego Rzewuskiego.

Zobacz również: The „Mercury” Stereoscope — przeglądarka stereoskopowa firmy Underwood & Underwood

Opracowanie: Anna Berestecka (Redakcja WMM),

 Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.

Pracownia Walerego Rzewuskiego należała do jednego z najbardziej znanych zakładów fotograficznych drugiej połowy XIX wieku w Krakowie. Atelier było doskonale wyposażone, a sława właściciela, która przekładała się na sukces finansowy, pozwoliła mu wybudować dom będący częścią aranżowanego z dużą pieczołowitością fotograficznego anturażu. Willa z ogrodem przy ul. Kolejowej w Krakowie (dziś Westerplatte) została zaprojektowana na podstawie najnowszych trendów architektonicznych.
Nawet najdrobniejsze detale podkreślały funkcję obiektu — amorki bawiące się aparatem i sprzętami fotograficznymi na zwieńczeniu budynku, klamka drzwi wejściowych ozdobiona płaskorzeźbą statywu i aparatu.
Główne atelier zajmowało przestrzeń ponad 100 m², miało wysokość 10 m i przeszklony sufit, który umożliwiał wykonywanie zdjęć nawet przy braku słońca, w niesprzyjających warunkach atmosferycznych.
Sama wizyta w zakładzie była rodzajem rytuału — podczas oczekiwania na swoją kolej w holu zakładu można było podziwiać zdjęcia sławnych person czy wyjątkowo pięknych kobiet.
W samym atelier zaaranżowany był salon, a także bajkowy ogród z grotą, fontanną wody tryskającej ze źródła, kwiatami, paprociami, oleandrami i drzewkami cytrynowymi. Dopełnieniem tej malowniczej scenerii były panoramy i widoki Krakowa.
Atelier fotograficzne, podobnie jak promenady i foyer teatralne, stanowiły w drugiej połowie XIX wieku miejsca spotkań, wymiany myśli, ale też kreowania mody (jeśli dama z elity została sfotografowana w pięknej kreacji, inne damy natychmiast chciały zaprezentować się równie okazale, zakładając podobną suknię).
Ówcześnie fotografia prezentowana w witrynach i holach zakładów fotograficznych odgrywała rolę podobną do tej, jaką pełnią obecnie kolorowe magazyny.
Choć w XXI wieku źródła kreowania potrzeb są inne (media, dzięki którym zdjęcia obiegają świat w zawrotnym tempie), to jednak mechanizmy związane z potrzebą identyfikacji są nadal niezmienne (wystarczy przypomnieć sobie reakcje, jakie odnotowano po ceremonii zaślubin księcia Williama i Kate Middleton). Bezpośrednie relacje z uroczystości umożliwiły milionom osób na świecie uczestnictwo w celebracji wydarzenia. Sam wizerunek sukni ślubnej trzymany do ostatnich chwil w tajemnicy wywołał lawinę — tysiące panien młodych na całym świecie chciało wyglądać tak samo jak wybranka księcia Cambridge. Kilka chwil po zakończeniu uroczystości tysiące krawcowych ruszyło do pracy, by zadowolić swoje klientki kopią książęcej sukni.
 

Opracowanie: Anna Berestecka (Redakcja WMM),

 Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.

Zobacz fotografie z pracowni W. Rzewuskiego:
Fotografia „Główna brama Parku im. Henryka Jordana w Krakowie” Lesława Rzewuskiego
Fotografia „Park im. Henryka Jordana” Lesława Rzewuskiego

Fotografia stereoskopowa to pierwsza w dziejach fotografia trójwymiarowa. Rozwinęła się po 1851 roku. Wtedy po raz pierwszy zademonstrowano ją na londyńskiej Wystawie Światowej, na której przestrzenne fotografie wzbudziły zachwyt królowej Wiktorii. Odtąd fotografia stereoskopowa stała się rozrywką mieszczan i była nią aż do lat 30. XX wieku, kiedy zapanowała fascynacja filmem i radiem, a stereoskopia zeszła do roli zabawki dziecięcej. Do oglądania stereoskopii służy przyrząd optyczny — stereoskop. Fotografia stereoskopowa składa się z dwóch zdjęć tego samego obiektu wykonanych z różnych punktów widzenia. Widz patrzący przez stereoskop ma wrażenie przestrzenności i trójwymiarowości oglądanej sceny. Stereoskopia jest jedną z technik obrazowania, oddającą wrażenie widzenia przestrzennego, głębię oglądanego obrazu. Dzisiaj stereoskopia to technika 3D, uzyskiwanie obrazów odtwarzających efekt widzenia obuocznego, co zapewnia wrażenie głębi. Uzyskuje się je, tworząc obrazy anaglifowe. Metoda anaglifowa zyskała popularność dzięki przetwarzaniu komputerowemu.
Stereoskopia wymaga dostarczenia do mózgu dwóch obrazów widzianych z perspektywy lewego i prawego oka. W tym celu wykonuje się parę dwuwymiarowych obrazów (stereoparę) reprezentujących obiekt czy scenę z dwóch punktów widzenia, oddalonych od siebie tak jak oczy obserwatora. Obrazy różnią się kątem widzenia obiektów.
Jaka jest historia tej techniki? Włoski fizyk Giambattista Della Porta (1538–1615) w 1593 roku pisał o tworzeniu iluzji widzenia przestrzennego. Dzieło uległo zapomnieniu; dopiero w 1838 roku fizyk angielski sir Charles Wheatstone zbudował aparat do oglądania obrazów przestrzennych i nazwał go stereoskopem (był to stereoskop zwierciadlany). Zamówił u Williama H. Fox Talbota kilka par zdjęć (talbotypii). W dziesięć lat później David Brewster ulepszył pomysł Wheatstone’a. Para zdjęć była wykonana aparatem o dwóch obiektywach. Zadziwiała naturalistycznym odwzorowaniem przestrzeni. Fotografie zaprezentowano, jak już wspomniano, w 1851 roku. W 1861 roku Amerykanin Oliver Wendel Holmes skonstruował lekki stereoskop. Nie opatentował swojej konstrukcji, która ogromnie się rozpowszechniła. Rozwój fotografii stereoskopowej rozpoczął się, gdy w 1871 roku wynaleziono suche klisze szklane z emulsją żelatynową, czułe i uniezależniające fotografów od bliskości ciemni fotograficznej. W latach 70. i 80. XIX wieku zaczęły powstawać fabryczki produkujące masowo odbitki zdjęć stereoskopowych. Walery Rzewuski wkrótce zastosował nową technikę w swoim atelier fotograficznym.

Zobacz również: 
The „Mercury” Stereoscope — przeglądarka stereoskopowa firmy Underwood & Underwood, Aparat fotograficzny stereoskopowy firmy Heinrich Ernemann A.G. oraz Duchessa Stereo — aparat fotograficzny stereoskopowy firmy Contessa Nettel A.G.

Opracowanie: Małgorzata Kanikuła (Muzeum Historii Fotografii), © wszystkie prawa zastrzeżone