Zamek Królewski na Wawelu Państwowe Zbiory Sztuki

Zamek Królewski na Wawelu to jedno z najbardziej znaczących historycznie i kulturalnie miejsc w Polsce. Przez wieki siedziba polskich królów i symbol państwowości, w okresie międzywojennym stał się jednym z najważniejszych polskich muzeów.
Zamek jest muzeum o charakterze rezydencji historycznej. W odtworzonych wnętrzach komnat pałacu z czasów jego świetności w okresie renesansu i baroku oraz w oryginalnych gotyckich pomieszczeniach skarbca koronnego prezentowane są eksponaty odznaczające się wysokimi walorami artystycznymi oraz historyczno-patriotycznymi, umożliwiającymi wniknięcie w dzieje Polski i jej dawnej kultury artystycznej.
Trzon zbiorów stanowią obiekty mające związek z władcami Polski i ich rodzinami – portrety, dary, trofea wojenne i dzieła sztuki wykonane na zamówienie królewskie.
Najcenniejszą kolekcją są arrasy króla Zygmunta Augusta, wykonane w Brukseli w latach około 1550–1560, stanowiące największy zespół tapiserii, jaki zrealizowano na zlecenie jednego zamawiającego (zachowało się 138 sztuk). Reprezentatywny zbiór portretów królewskich obejmuje dzieła m.in. Marcina Kobera, Daniela Schulza młodszego, Jana Triciusa i Louisa de Silvestre’a.
Z oryginalnego wyposażenia wnętrz zamku zachował się zespół 30 drewnianych głów ludzkich, wykonanych w warsztacie Sebastiana Tauerbacha do renesansowego stropu sali Poselskiej.
Chlubą zbioru militariów jest wspaniały miecz koronacyjny zwany Szczerbcem, jedyne zachowane insygnium z zespołów regaliów przechowywanych do 1795 roku w skarbcu koronnym.
Z innych obiektów związanych z postaciami historycznymi należy wymienić półzbroję husarską po hetmanie Stanisławie Jabłonowskim, a także buławy hetmańskie, buzdygany, szable, wspaniałe rzędy i osiodłania, chorągwie, namioty, których część stanowi trofea wojen polsko-tureckich i kampanii wiedeńskiej w 1683 roku.
W skali europejskiej liczy się zbiór malarstwa włoskiego, obejmujący m.in. dzieła Simone’a Martiniego i Dossa Dossiego. Ekspozycje uzupełnia bogata kolekcja rzemiosła artystycznego, m.in. włoskich mebli i majolik renesansowych, porcelany miśnieńskiej, sreber i zegarów.
Muzeum oferuje zwiedzanie wystaw stałych:
Reprezentacyjne Komnaty Królewskie, Prywatne Apartamenty Królewskie, Skarbiec Koronny i Zbrojownia, Sztuka Wschodu, Wawel Zaginiony oraz tras sezonowych: Smocza Jama, Baszta Sandomierska.
Co roku muzeum organizuje kilka wystaw czasowych.
Oddziały:
Zamek w Pieskowej Skale, Dwór w Stryszowie.

Opracowanie: Zamek Królewski na Wawelu, © wszystkie prawa zastrzeżone

Fotografia: Stanisław Michta, arch. Zamku Królewskiego na Wawelu, © wszystkie prawa zastrzeżone

Wawel 5
31-001 Kraków
Poland

tel. 12 4225155
faks 12 4215177
strona muzeum

Jak dojechać :

pieszo

samochodem

komunikacją

Godziny otwarcia

Reprezentacyjne Komnaty Królewskie: kwiecień – październik

poniedziałek

nieczynne

wtorek — piątek

9.30 — 17.00

sobota — niedziela

10.00 — 17.00

listopad – marzec

poniedziałek

nieczynne

wtorek — sobota

9.30 — 16.00

niedziela

10.00 — 16.00

Ceny biletów

kwiecień – październik normalny 25 zł ulgowy 15 zł listopad – marzec normalny 20 zł ulgowy 12 zł

Arras nadokienny z postaciami trzymającymi rogi obfitości

Arras zachował się w dwóch częściach. Podobnie, jak pozostałe tapiserie arkadowe tego rodzaju przeznaczone do wieszania nad wnękami okiennymi, został uszkodzony podczas przechowywania go w XIX wieku w Rosji. Wycięto wówczas jego środkową część. Na obu częściach tkaniny przedstawiono boginię w wieńcu palmowym na głowie. Siedząca postać trzyma w rękach róg obfitości, dzięki czemu możemy ją zidentyfikować jako Cererę, rzymską boginię urodzajów.

Arras podokienny z małpami

Arras należy do serii arrasów przeznaczonych do powieszenia pod parapetami okien (porównaj: arras podokienny z postaciami grającymi na muszlach). Wśród czternastu tkanin z tej grupy zachowały się dwie zawierające scenki z małpami. Wszystkie oponki zostały w Rosji (dokąd wywieziono je w 1795 roku) przyszyte do tapiserii nadokiennych i naddrzwiowych. Sztuczny montaż rozpruto po rewindykacji tej części zbioru w 1922 roku. Arras nr inw. 128 został stosunkowo najmniej uszkodzony, obcięty głównie przy bocznych krawędziach. Po lewej stronie widoczny jest spory prostokątny ubytek.

Arras podokienny z muzykującymi postaciami

Na osi arrasu umieszczono duży wazon z owocami i kwiatami, podtrzymywany przez wplecione w nie węże. Po obu stronach wazonu w ramach z ozdobnych listew usadowiły się dwa putta, które z jednej strony wspierają się rękami na ramie, z drugiej zaś na ciałach węży. W narożnikach arrasu ukazano dwoje grajków – starszego, brodatego mężczyznę grającego na lirze korbowej i młodą jasnowłosą kobietę, która trzyma bęben.

Arras podokienny z postaciami grającymi na muszlach

Należy do serii czternastu arrasów przeznaczonych do powieszenia pod parapetami okien. Większość z nich została uszkodzona – po wywiezieniu do Rosji w 1795 roku pocięto je i przyszyto do półkolistych tapiserii nadokiennych lub naddrzwiowych. Po odzyskaniu ze Związku Radzieckiego w 1922 roku rozpruto je i scalono w celu odtworzenia ich pierwotnego wyglądu. Pośrodku poziomego fryzu widnieje metalowy wazon wsparty na lwich łapach, wypełniony owocami i liśćmi. Wysypują się z niego wielki bakłażan i cukinia. Po obu stronach wazonu, na stelażu łączącym wszystkie elementy, przysiadły dwa putta, jedno z kołczanem i łukiem.

Arras – pokrycie krzesła z bukietem kwiatów

Niewielki arras należy do grupy tkanin przeznaczonych do obicia oparcia krzesła. Przedstawiono na nim bukiet kwiatów w barwnym wazonie, ozdobionym maskami zwierzęcymi i złotymi girlandkami. Kwiaty w wazonie to najprawdopodobniej duże, dwubarwne irysy, przeplecione pędem powojnika o ciemnozielonych liściach. Kompozycji dopełnia błękitny barwinek. W narożnikach tkaniny umieszczono maski lwów, nałożone na charakterystyczną dla całej kolekcji bordiurę o wzorze zbudowanym z przeplatających się wstęg wypełnionych kwiatowym ornamentem.

Arras – pokrycie krzesła z monogramem Zygmunta Augusta

Jeden z sześciu arrasów meblowych, o kształcie poziomego prostokąta, z inicjałami króla SA. Należy do zespołu tkanin służących do pokrywania krzeseł, z których dziś przetrwało jedenaście (inne ozdobiono bukietami kwiatów w wazonach). Poziome oponki miały być używane jako zaplecki mebli. Tkane złotą nicią inicjały pod koroną zamkniętą umieszczono w błękitnym polu otoczonym owalnym wieńcem. Na jego osi, u góry i u dołu, tkwią dwie maski – śpiewająca i uśpiona. Po bokach osadzono smukłe wazony z bukietami kwiatów (orliki, anemony) i owoców.

Arras z monogramem Zygmunta Augusta na kartuszu podtrzymywanym przez satyry

Dwaj satyrowie trzymają błękitną tarczę z dekoracyjnie potraktowanym monogramem SA (Sigismundus Augustus) króla Zygmunta Augusta. Kartusz zwieńczony jest zamkniętą koroną. Mitologiczne bóstwa stoją w obramowaniu z bogato zdobionych, wygiętych w łuk listew na tle leśnego krajobrazu. Bożek widoczny po lewej stronie tarczy na głowie ma wieniec z winorośli i przepasany jest winną latoroślą z kiściami dojrzałych winogron.

Arras z monogramem Zygmunta Augusta w medalionie

Tapiseria o tym samym formacie i tej samej funkcji co arras z monogramem Zygmunta Augusta w kartuszu. Należy do grupy trzech grotesek monogramowych z inicjałami SA wpisanymi w owalny medalion. Pośrodku kompozycji umieszczono błękitny wypukły medalion ze splecionymi inicjałami SA pod koroną zamkniętą, umieszczony na tle draperii, którą podtrzymują dwa aniołki siedzące na poprzeczkach metalowego stelaża (motywu charakterystycznego dla niderlandzkiej groteski).

Arras z monogramem Zygmunta Augusta w kartuszu

Arras z grupy grotesek monogramowych, z inicjałami króla Zygmunta Augusta pod koroną, umieszczonymi w ozdobnym kartuszu, należy do siedmioczęściowej serii portier (zasłon na drzwi). Na czterech z nich kartuszowi towarzyszą grający na instrumentach satyrowie, pozostałe trzy przedstawiają natomiast nimfy siedzące na tronach. Kompozycja jest modelowym przykładem ornamentyki zwanej niderlandzką groteską. Jej wzorem była rycina z ok. 1546 roku, autorstwa Cornelisa Bosa, jednego z twórców i pionierów tej dekoracji. W malowanym projekcie tapiserii wprowadzono konieczne modyfikacje, ale zestaw motywów i ogólny schemat pozostały niezmienione.

Arras z monogramem Zygmunta Augusta i globusem

Arras groteskowy z monogramem Zygmunta Augusta (SA – Sigismundus Augustus) i globusem jest częścią serii tkanin dekoracyjnych, w których główną rolę odgrywa królewski monogram. Przed naszymi oczami roztacza się feeria antycznych bóstw, ptaków, zwierząt, owocowych i kwiatowych girland. Na osi kompozycji umieszczona jest owalna tarcza z monogramem władcy nakryta zamkniętą koroną. Bogato dekorowana rama otoczona jest wieńcem z owoców. Oprócz jabłek, winogron czy cytryn widoczny jest tu także ananas, przywieziony do Europy przez Krzysztofa Kolumba.

Arras z herbami Polski i Litwy oraz postacią Cerery

Tapiseria wchodzi w skład zespołu dwunastu tkanin z herbami Polski i Litwy na tle ornamentyki zwanej niderlandzką groteską. Należy do podgrupy, w której herby obu części Rzeczypospolitej oddano pod pieczę rzymskiej bogini Cerery – patronki pokoju, urodzaju i pomyślności. Smukła postać kobieca, w szatach wzorowanych na ubiorach z antycznych posągów, trzymająca sierp i róg obfitości, stoi pośrodku na marmurowym podium. Sierp w dłoni i wieniec z kłosów na głowie przypominają o jej związku z latem – porą żniw, róg obfitości natomiast symbolizuje dobrobyt.

Arras z herbami Polski i Litwy oraz postacią Wiktorii

Arras przedstawia rzymską boginię zwycięstwa Wiktorię. Tuż za jej bosymi stopami piętrzy się stos uzbrojenia, po jej bokach zaś umieszczone zostały dwa herby – Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Obie tarcze herbowe nakrywają insygnia: Orła z monogramem ostatniego Jagiellona na piersi – zamknięta korona; Pogoń – wielkoksiążęca mitra. Uskrzydlona bogini odziana jest w napierśnik. W rękach trzyma wieniec laurowy i złamaną włócznię. Za nią, po prawej stronie, możemy zobaczyć dwie gałązki oliwne – symbol pokoju. Wiktoria przedstawiona została na czerwonym tle z rusztowaniem z metalowych listew ozdobionych bukietami z owoców i kwiatów. Owalne, błękitne pola, na których umieszczono herby, oplatają pnącza. Orła Białego z królewskim monogramem otacza winna latorośl, a litewską Pogoń – kwitnący i owocujący groszek. Na bukietach wiszących w górnej części arrasu oraz na rusztowaniu u dołu przysiadły ptaki.

Arras nadokienny z herbem Litwy na tle krajobrazu ze zwierzętami ‒ popielica i ssak drapieżny z grupy psów

Kolejny arras z grupy tkanin naddrzwiowych i nadokiennych z herbami państwowymi. Jego wymiary wskazują, że miał się znaleźć w szerokiej wnęce okiennej. Zachowało się jedenaście oponek o tym przeznaczeniu. Środek prostokątnej tkaniny zamkniętej u góry łukiem zajmuje kartusz z herbem Litwy (Pogoń, pod mitrą książęcą). Za rozpiętymi w tle ciężkimi girlandami z owoców i liści widać rozległy pejzaż ze wzgórzami na horyzoncie; przy herbie stróżują szara wiewiórka lub popielica trzymająca w przednich łapach owoc (po lewej) i niezidentyfikowany ssak, być może szczur (po prawej).

Arras nadokienny z herbem Polski na tle krajobrazu ze zwierzętami – popielica i ssak drapieżny z grupy psów

Na środku tkaniny umieszczono herb Polski – Orła z królewskim monogramem SA na piersi. Jest on połączony z oboma brzegami arrasu kwiatowymi girlandami. Prostokątna tkanina zwieńczona jest łukiem, służyła bowiem do dekoracji wnęki okiennej.

Arras naddrzwiowy z herbem Litwy na tle krajobrazu ze zwierzętami – hiena cętkowana i małpa

Tkanina ta była przeznaczona do zawieszenia nad drzwiami, stąd jej kształt – prostokąta zwieńczonego łukiem. Na jej środku znajduje się herb Litwy – Pogoń, przedstawiający zwróconego w lewo rycerza na koniu. Herb, nakryty wielkoksiążęcą mitrą, jest zawieszony na kwiatowych girlandach. Po jego obu stronach przedstawiono egzotyczne zwierzęta: po lewej skradającego się małego drapieżnika, po prawej zaś siedzi małpa, która zdaje się wpatrywać w odbiorcę. W tle arrasu widać młody las.

Arras naddrzwiowy z herbem Polski na tle krajobrazu ze zwierzętami ‒ bóbr i jeżozwierz

Jeden z szesnastu arrasów nad drzwi i okna, z herbami obu części Rzeczypospolitej. Były one odpowiednikami dużych tapiserii herbowych i miały za zadanie wypełniać zamek motywami heraldycznymi o znaczeniu państwowym. Ich format dostosowano do architektury wawelskiej rezydencji. Realizowały one program kompletnego ozdobienia reprezentacyjnych komnat tej siedziby brukselskimi tapiseriami.

Arras „Bocian i króliki”

Przedstawienia zwierząt – europejskich i egzotycznych – na werdiurach były wzorowane na rycinach z atlasów zoologicznych, które zaczęły się pojawiać około połowy XVI wieku. Artyści starali się jak najdokładniej przedstawić osobniki danego gatunku, opatrując ich graficzne wizerunki opisami. Grafiki takie były wówczas bardzo popularne i to właśnie z nich malarze kartoniści czerpali wzory do przedstawień na wawelskich arrasach.

Arras „Walka smoka z panterą”

Zwierzęta fantastyczne nie dominują w przedstawieniach na arrasach, choć czasem się w nich pojawiają. Zazwyczaj ich obecność ma znaczenie symboliczne. W arrasie Walka smoka z panterą wywodzi się ono z Fizjologa, czyli antycznego traktatu o zwierzętach, który oprócz opisu zwierząt, roślin i minerałów zawierał także ich alegoryczną interpretację. Zgodnie z nią pantera jest kochana przez wszystkie zwierzęta, z wyjątkiem smoka. Takie przedstawienie było interpretowane jako alegoria walki Chrystusa z szatanem. Smok symbolizuje tutaj siły zła, zaś pantera – dobro.

Arras „Indyki”

Arrasy krajobrazowo-zwierzęce, czyli werdiury są dużym, liczącym obecnie 44 tkaniny zbiorem w obrębie kolekcji Zygmunta Augusta. Można je podzielić na trzy grupy. Indyki to arras z liczącego szesnaście tkanin zespołu w kształcie poziomego prostokąta. Pole środkowe otacza tylko wąska bordiura z przeplatających się wstęg z kwiatami. Przedstawiono na nich zwierzęta powszechnie znane w Europie, a także egzotyczne, takie jak indyki sprowadzone wówczas do Europy z Ameryki. Wszystkie stworzenia zostały przedstawione w scenerii środkowoeuropejskiego lasu, w którym jednak – oprócz typowych dla tego regionu dębów, bluszczu czy trzcin – można rozpoznać także figowce i winną latorośl.

Arras „Rozproszenie ludzkości” z serii „Dzieje wieży Babel”

Przed nami rozgrywa się ostatni akt historii wieży Babel – Rozproszenie ludzkości. Na łące, u stóp wzgórza, widoczna jest grupa ludzi. Dwaj mężczyźni stoją, a obok nich, na trawie siedzi pięć kobiet. Próby porozumienia pomiędzy nimi okazały się daremne, czego świadectwem jest zapisana nieczytelnymi znakami tablica w rękach kobiety w błękitnej sukni.

1 2 3 4 5