Muzeum Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie

Motto:

„…utworzenie tej placówki […] wynika z misji uczelni, która winna nie tylko kształcić, ale i dokumentować kierunki kształcenia […], jest spłatą długu wobec wielu pokoleń nauczycieli i studentów, którzy pozostawiali tutaj swe prace, nie doczekawszy się realizacji idei, o której mówi się i zabiega od początku istnienia Uczelni”[1]

Muzeum ASP, po wieloletnich kłopotach z ukonstytuowaniem się i znalezieniem stałej lokalizacji, reaktywowane zostało w roku 2003 decyzją rektora, prof. Jana Pamuły i zatwierdzone przez senat uczelni jako jednostka ogólnouczelniana.

Lokalizacja Muzeum ASP – w „mateczniku sztuki polskiej”[2]

Dwustuletnia Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki, przez wielu uważana jest za „matecznik sztuki polskiej”. Jej główna siedziba mieści się przy placu Matejki, w wielkim, historycznym gmachu, który z zewnątrz przypomina skarbiec. Ten neorenesansowy pałac wybudowany w roku 1879 według projektu Macieja Moraczewskiego powstał dzięki staraniu Jana Matejki jako pierwszy własny budynek Akademii. Architekt nadał mu kształt mitycznej lub baśniowej szkatuły z sześcioma gryfami na szczycie. Wydają się one strzec cennej zawartości: dziedzictwa kultury i tradycji kształtowania kolejnych pokoleń. W tym właśnie budynku, pomiędzy pracowniami malarstwa i rzeźby, w dwóch pomieszczeniach mieści się siedziba Muzeum ASP. Ze względu na ograniczoną powierzchnię organizowane tu wystawy mają charakter czasowy, a większe pokazy Muzeum organizuje korzystając z pomieszczeń wydziałów mieszczących się w tym samym gmachu.

Początki

Historia kolekcji, która obecnie stanowi trzon zbiorów Muzeum ASP sięga roku 1818, kiedy to malarze działający na przełomie XVIII i XIX wieku – Józef Peszka i Józef Brodowski przyczynili się do zaistnienia Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w ramach Uniwersytetu Jagiellońskiego i jako pierwsi jej profesorowie zapoczątkowali długą listę nazwisk artystów-nauczycieli akademickich i ich uczniów – kolejnych roczników absolwentów tej najstarszej polskiej uczelni plastycznej.

Zbiory

Obiekty w zbiorach Muzeum ASP mają różną proweniencję i pochodzą z różnych czasów. Pomimo niesystematycznego gromadzenia i strat poniesionych w ciągu dwustu lat, muzealne zbiory stanowią dziś czytelny zapis trendów w sztuce, a także ewolucji programów i metod nauczania. Zbiory gromadzone w celach edukacyjnych miały równocześnie na celu budowanie prestiżu uczelni tworzonej w Krakowie na wzór renomowanych akademii sztuk pięknych w Rzymie, Paryżu czy Monachium. Wśród obiektów zgromadzonych w Muzeum ASP znajdują się pamiątki po profesorach, ich dzieła, a także juwenilia – wyróżnione prace studenckie reprezentujące dyscypliny nauczane w ASP. Mimo przerw w gromadzeniu i strat kolekcja Muzeum ASP stanowi zbiór unikatowy.

Do najwcześniejszych muzealiów w zbiorach ASP należą siedemnasto-, osiemnasto- i dziewiętnastowieczne obrazy malarzy polskich, włoskich i holenderskich. Pochodzą one z darowizn i pierwszych zakupów dokonanych przez profesorów-założycieli Akademii. W tym czasie w kolekcji uczelni znalazł się pochodzący z pierwszej połowy XVIII wieku zespół niezwykłej klasy malowideł olejnych na papierze zwany Atlasem roślin i zwierząt, który wiąże się z braćmi Hamiltonami. Do najwcześniejszych nabytków muzeum należą także gipsowe kopie rzeźb antycznych pochodzące z licznych niegdyś europejskich warsztatów odlewniczych, które wraz z obrazami, sztychami i innymi wzorami sztuk pięknych sprowadzano do galerii szkolnej, a które oglądać dziś można w monumentalnych przestrzeniach korytarzy i reprezentacyjnych salach gmachu Akademii przy placu Matejki.

Dzieła profesorów i wyróżnione prace studentów trafiały do zbiorów zgodnie z rozporządzeniami senatu uczelni od 1836 roku. W posiadaniu Muzeum ASP znajdują się przykłady młodzieńczych poszukiwań artystycznych takich twórców, jak: Jacek Malczewski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Witold Pruszkowski czy Wojciech Weiss. Autoportrety i portrety dyrektora oraz rektorów uczelni eksponowane są w gabinecie rektora i sali senatu: począwszy od Jana Matejki, Juliana Fałata, Jacka Malczewskiego, Józefa Mehoffera, Leona Wyczółkowskiego, Wojciecha Weissa, Jana Stanisławskiego, Teodora Axentowicza, po współczesnych. O Matejkowskiej szkole malarstwa historycznego zaświadcza eksponowana w tych salach grupa rekwizytów malarskich, z których niejeden odnaleźć można w kompozycjach mistrza Matejki.

Z kolejnych dekad dziejów akademii pochodzą kopie malarstwa nowożytnego, niektóre zapewne z okresu filii paryskiej prowadzonej w latach dwudziestych XX w. przez Józefa Pankiewicza. W zbiorach Muzeum ASP znajdują się także liczne prace studenckie, w tym dyplomowe, z zakresu malarstwa, dokumentują wczesne poszukiwania najważniejszych polskich twórców drugiej połowy XX wieku, takich jak: Tadeusz Kantor, Andrzej Wajda, Jerzy Nowosielski, Czesław Rzepiński, Stanisław Rodziński, Tadeusz Brzozowski, Wacław Taranczewski, Zbysław Maciejewski, Zbylut Grzywacz, Leszek Sobocki i wielu innych, na reprezentantach najmłodszych pokoleń kończąc. Muzeum posiada także kolekcję ok. 300 prac studenckich z zakresu tkaniny artystycznej pochodzących z lat 70. i 80. XX wieku.

Muzeum może poszczycić się także bogatymi zbiorami rzeźb takich twórców, jak: Konstanty Laszczka, Paulin Wojtyna, Xawery Dunikowski, Józef Marek, Stefan Borzęcki, Wanda Ślędzińska, Marian Konieczny, Józef Sękowski, Jerzy Nowakowski, Antoni Porczak, Bogusz Salwiński i Ewa Janus.

Kolekcja Muzeum ASP nadal systematycznie się powiększa, głównie dzięki hojności darczyńców i liczy obecnie ponad 5 tys. Obiektów. Współpraca z Wydziałem Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki macierzystej uczelni, w tym współorganizowane wakacyjne praktyki dla studentów, przyczyniły się do poprawy stanu zachowania wielu dziesiątek obiektów.

Znaczące wystawy zorganizowane w ciągu piętnastu lat działalności Muzeum ASP prezentowały zarówno własne zbiory uczelni, jak i eksponaty wypożyczone z innych instytucji muzealnych oraz kolekcji prywatnych. Bez wątpienia przyczyniły się one do rozpowszechnienia zbiorów uczelni i stanowiły także formę wstępu do obchodów dwusetnej rocznicy utworzenia krakowskiej ASP przypadającej w 2018 roku. Podczas kolejnych wystaw przywołano kolejno wybitne postaci i twórczość dawnych rektorów oraz profesorów: Jana Matejki, Juliana Fałata, Jana Stanisławskiego, Wojciecha Weissa, Władysława Jarockiego, Konstantego Laszczki.

Muzeum ASP należy do ogólnopolskiego Stowarzyszenia Muzeów Uczelnianych i współpracuje z wieloma instytucjami, w tym z krakowskim Małopolskim Instytutem Kultury. Muzeum co roku uczestniczy w przedsięwzięciach, takich jak Noc Muzeów (od roku 2009) i Dzień Drzwi Otwartych Muzeów Krakowskich.

Opracowanie: Małgorzata Sokołowska
(Muzeum ASP w Krakowie),

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.
Fotografia: prof. Stanisław Tabisz, © wszystkie prawa zastrzeżone

[1]A. Baranowa, W mateczniku, [w:] Dary 2004–2009, katalog wystawy w Muzeum Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, red. Małgorzata Sokołowska, Magdalena Szymańska, Kraków 2009, s. 2.

[2] Określenia tego, zamiennie z „ekosystemem”, użyła Anna Baranowa w tekście o krakowskiej ASP i jej Muzeum, przywołując fragment IV Księgi Pana Tadeusza (w. 509–513), tamże.

pl. Jana Matejki 13, I piętro
31-157 Kraków

tel. 12 299 20 29
strona muzeum

Jak dojechać :

pieszo

samochodem

komunikacją

Godziny otwarcia

październik — kwiecień

poniedziałek — piątek

9:00 — 17:00

Ceny biletów

wstęp wolny 0 zł

„Popiersie Lenina” Xawerego Dunikowskiego

Xawery Dunikowski (1875–1964) jest jednym z najwybitniejszych polskich rzeźbiarzy XX wieku. Prezentowane popiersie Włodzimierza Iljicza Lenina pochodzi z okresu powojennego w twórczości artysty. Dunikowski po II wojnie światowej dał się porwać ideom socrealizmu. Zaangażowanie ideologicznie nie przełożyło się jednak na formę jego dzieł – pozostał wierny ekspresyjnej, uproszczonej formie, którą wypracował w dwudziestoleciu międzywojennym.

Obraz „Autoportret” Leona Wyczółkowskiego

Wśród portretów stworzonych przez Leona Wyczółkowskiego szczególne miejsce zajmują jego autoportrety, które nie tylko odzwierciedlają wygląd artysty w różnych okresach jego życia, ale również, są zapisem zmieniających się nastrojów i osobowości malarza. Dokumentują także jego rozwój artystyczny. Wyczółkowski stworzył kilkadziesiąt wizerunków własnych w malarstwie olejnym, temperze, pastelu i w technikach graficznych. Pierwsze prace pochodzą z lat 90. XIX wieku, a kolejne powstawały aż do końca życia artysty.

Rzeźba „Portret modelki” Wandy Ślędzińskiej

Wanda Ślędzińska (1906–1999), rzeźbiarka, pedagożka związana przez wiele dekad z krakowską Akademią Sztuk Pięknych. Pracę na akademii rozpoczęła jako asystentka w pracowni Xawerego Dunikowskiego. Ślędzińska była pierwszą kobietą na stanowisku kierowniczki katedry rzeźby krakowskiej ASP. Funkcję tę sprawowała aż do przejścia na emeryturę w 1970 roku.

„Dziecko”, rzeźba Wandy Ślędzińskiej

Wanda Ślędzińska (1906–1999), rzeźbiarka, pedagożka związana przez wiele dekad z krakowską Akademią Sztuk Pięknych. Pracę na akademii rozpoczęła jako asystentka w pracowni Xawerego Dunikowskiego. Ślędzińska była pierwszą kobietą na stanowisku kierowniczki katedry rzeźby krakowskiej ASP. Funkcję tę sprawowała aż do przejścia na emeryturę w 1970 roku.

Rzeźba „Autoportret” Wandy Ślędzińskiej

Wanda Ślędzińska (1906–1999), rzeźbiarka, pedagożka związana przez wiele dekad z krakowską Akademią Sztuk Pięknych. Pracę na akademii rozpoczęła jako asystentka w pracowni Xawerego Dunikowskiego. Ślędzińska była pierwszą kobietą na stanowisku kierowniczki katedry rzeźby krakowskiej ASP. Funkcję tę sprawowała aż do przejścia na emeryturę w 1970 roku.

„Atlas roślin i zwierząt”

Zachowany zbiór malowideł, zwany Atlasem roślin i zwierząt, identyfikuje się ze znanymi z przekazu źródłowego przedstawieniami roślin i zwierząt zakupionymi dla Szkoły Rysunku i Malarstwa przez malarza Józefa Peszkę. W archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego zachował się dokument, w którym Peszka wymienia rzeczy nabyte dla szkoły w roku 1920. W spisie tym, pod numerem 7, zapisał: „Zbiór olejno malowanych zwierząt i ptactwa i kwiatów wszystkich sztuk 30 na grubym papierze półarkuszowym 540 zł pols. [polskich]”.

„Tondo z przedstawieniem trzech personifikacji sztuk” Stanisława Popławskiego

Prezentowana plakieta w formie tonda niekiedy błędnie opisywana jest jako przedstawienie Trzech Gracji. W rzeczywistości relief przedstawia trzy personifikacje sztuk – malarstwa (kobieta po lewej, z paletą w dłoni), architektury (kobieta pośrodku, trzymająca model budowli) oraz rzeźby (mężczyzna trzymający głowę posągu). Popławski – czerpiąc ze sztuki starożytnej – zastosował charakterystyczną kompozycję typową dla przedstawień Gracji, a postaci ukazane są jako idealizowane akty.

„Studium aktu męskiego” Seweryna Bieszczada

Seweryn Bieszczad studiował malarstwo w Szkole Sztuk Pięknych w latach 1868–1876, pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza, a następnie Jana Matejki. Studiował także w Wiedniu i Monachium pod kierunkiem Sándora Wagnera (niem. Alexander von Wagner) oraz w Dreźnie jako stypendysta Akademii Wiedeńskiej.

Serdak haftowany – rekwizyt ze Szkoły Sztuk Pięknych

Serdak haftowany nićmi srebrnymi (?) i złotymi (?), z przodu mocno wycięty, zdobiony guzami zdobionymi czerwonym koralem (po każdej stronie osiem guzów), dominujący ornament geometryczny.

„Pejzaż ze sztafażem” Salvatora Rosy

Salvator Rosa malował portrety, sceny batalistyczne, mitologiczne i religijne oraz pejzaże imaginacyjne. W krajobrazach Rosy sztafaż ludzki i zwierzęcy pełni podrzędną rolę w kompozycji, której niepokojący, poetycki nastrój budują przedstawienia skał, powykręcanych drzew i antycznych ruin.

Tablica upamiętniająca Jana Stanisławskiego autorstwa Konstantego Laszczki

Płaskorzeźby upamiętniające Stanisława Wyspiańskiego (1869–1907) i Jana Stanisławskiego (1860–1907) wmurowane są na wysokości wzroku w ścianie przy spoczniku klatki schodowej między pierwszym a drugim piętrem gmachu głównego Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

Tablica upamiętniająca Stanisława Wyspiańskiego autorstwa Konstantego Laszczki

Płaskorzeźby upamiętniające Stanisława Wyspiańskiego (1869–1907) i Jana Stanisławskiego (1860–1907) wmurowane są na wysokości wzroku w ścianie przy spoczniku klatki schodowej między pierwszym a drugim piętrem gmachu głównego Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

„Gudea” – odlew gipsowy figury antycznej

W oddziale zbiorów orientalnych Luwru znajduje się ponad 20 rzeźb uważanych za wizerunki Gudei (w sumie zachowało się ponad 30 wizerunków władcy). Część posągów przedstawia władcę w pozycji siedzącej, a część – stojącej. Prezentowana gipsowa kopia należy do drugiej grupy. W Luwrze znajduje się aż pięć tego rodzaju posągów. Wszystkie one pochodzą z Telo – stanowiska archeologicznego znajdującego się na miejscu starożytnego miasta Girsu w obecnym Iraku. Wszystkich pięć stojących figur Gudei pozbawionych jest głów. Posągi z Telo wydobyto podczas wykopalisk prowadzonych przez Francuzów w latach 1877–1933. Odlew w zbiorach ASP w Krakowie został wykonany wg tzw. Statuy E (sygn. AO 6), którą odkrył w roku 1881 Ernest Choquin de Serzec, kierujący wykopaliskami w Telo w latach 1877–1900.

„Pejzaż włoski – Grotta del Cane”

Prezentowany anonimowy obraz przedstawia słynną Grotę Psów (wł. Grotta del Cane). Znajduje się ona nieopodal Neapolu, nad jeziorem Agnano. W XVIII i XIX wieku jaskinia była jedną z atrakcji turystycznych regionu, tłumnie odwiedzaną przez arystokratów i intelektualistów peregrynujących po Italii w ramach tzw. Grand Tour – podróży po Starym Kontynencie, stanowiącej tradycyjny etap edukacji europejskich elit.

Rzeźba „Nudo” Igora Mitoraja

Prezentowana rzeźba została podarowana Akademii Sztuk Pięknych przez samego artystę z okazji nadania mu przez uczelnię doktoratu honoris causa w roku 2003. W tym samym czasie miała miejsce w Krakowie wielka wystawa prac rzeźbiarza. Igor Mitoraj (1944–2014) studiował na krakowskiej ASP malarstwo u Tadeusza Kantora, a zaraz po studiach wyjechał do Paryża, gdzie debiutował jako malarz i grafik. Z czasem artysta porzucił wyuczone dyscypliny sztuki na rzecz rzeźby. Zrezygnował też z podążania za progresywnymi prądami w sztuce, a jego twórczość od tego czasu reprezentuje inspirowany antykiem realizm.

Wisior czarny z krzyżem – rekwizyt ze Szkoły Sztuk Pięknych

Prawdopodobnie jest to biżuteria żałobna z czasów zaborów. Korale, z krzyżem, wykonane prawdopodobnie z czarnej laki, z taśmami aksamitnymi do wiązania na szyi. Przedmiot służył jako rekwizyt w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie.

Głowa „Doryphorosa” – odlew gipsowy rzeźby antycznej

Posąg młodzieńca niosącego włócznię (gr. Δορυφόρος, Doryphoros) znaleziony został w Pompejach przed wejściem do tzw. Palestry Samnitów w roku 1797. Statua wykonana jest z marmuru karraryjskiego i pierwotnie stała na postumencie z tufu wulkanicznego. Datuje się ją na II lub I wiek p.n.e. i jest kopią zaginionego brązowego oryginału wykonanego przez Polikleta w V wieku p.n.e. Posąg z Pompejów znajdujący się w Neapolu (Museo Nazionale, nr inw. 6011) uchodzi za najbardziej kompletną kopię klasycznej rzeźby.

„Doryphoros” (niosący włócznię) – odlew gipsowy figury antycznej

Posąg młodzieńca niosącego włócznię (gr. Δορυφόρος, Doryphoros) znaleziony został w Pompejach przed wejściem do tzw. Palestry Samnitów w roku 1797. Statua wykonana jest z marmuru karraryjskiego i pierwotnie stała na postumencie z tufu wulkanicznego. Datuje się ją na II lub I wiek p.n.e. i jest kopią zaginionego brązowego oryginału wykonanego przez Polikleta w V wieku p.n.e. Posąg z Pompejów znajdujący się w Neapolu (Museo Nazionale, nr inw. 6011) uchodzi za najbardziej kompletną kopię klasycznej rzeźby.

„Portret Anny ze Scypionów Szaniawskiej”

Portret przedstawia młodą kobietę w błękitnej, jedwabnej sukni zdobionej koronkami. Opiera się ona o kamienny parapet, na którym stoi kosz z kwiatami. Nosi wysoko upiętą, związaną wstążką pudrowaną fryzurę oraz perłową biżuterię. Jej lewą rękę zdobi bransoleta z antykizującą gemmą. W prawej – kobieta trzyma kwiat pomarańczy.

„Scena pasterska na tle krajobrazu” Petera Philippa Roosa

Prezentowany obraz przedstawia typową dla malarza scenę pasterską. Dzieło utrzymane jest w ciepłej, wąskiej gamie barwnej zdominowanej przez brązy. Doskonale uchwycona przez malarza pogoda przywołuje wrażenie gorących i wilgotnych sierpniowych popołudni – nad rozgrzaną, parującą ziemią gęstnieją ciemne, burzowe chmury, poniżej których lecą ptaki, uciekające przed zbliżającą się zawieruchą.

1 2 3