Motto:

„…utworzenie tej placówki […] wynika z misji uczelni, która winna nie tylko kształcić, ale i dokumentować kierunki kształcenia […], jest spłatą długu wobec wielu pokoleń nauczycieli i studentów, którzy pozostawiali tutaj swe prace, nie doczekawszy się realizacji idei, o której mówi się i zabiega od początku istnienia Uczelni”[1]

Muzeum ASP, po wieloletnich kłopotach z ukonstytuowaniem się i znalezieniem stałej lokalizacji, reaktywowane zostało w roku 2003 decyzją rektora, prof. Jana Pamuły i zatwierdzone przez senat uczelni jako jednostka ogólnouczelniana.

Lokalizacja Muzeum ASP – w „mateczniku sztuki polskiej”[2]

Dwustuletnia Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki, przez wielu uważana jest za „matecznik sztuki polskiej”. Jej główna siedziba mieści się przy placu Matejki, w wielkim, historycznym gmachu, który z zewnątrz przypomina skarbiec. Ten neorenesansowy pałac wybudowany w roku 1879 według projektu Macieja Moraczewskiego powstał dzięki staraniu Jana Matejki jako pierwszy własny budynek Akademii. Architekt nadał mu kształt mitycznej lub baśniowej szkatuły z sześcioma gryfami na szczycie. Wydają się one strzec cennej zawartości: dziedzictwa kultury i tradycji kształtowania kolejnych pokoleń. W tym właśnie budynku, pomiędzy pracowniami malarstwa i rzeźby, w dwóch pomieszczeniach mieści się siedziba Muzeum ASP. Ze względu na ograniczoną powierzchnię organizowane tu wystawy mają charakter czasowy, a większe pokazy Muzeum organizuje korzystając z pomieszczeń wydziałów mieszczących się w tym samym gmachu.

Początki

Historia kolekcji, która obecnie stanowi trzon zbiorów Muzeum ASP sięga roku 1818, kiedy to malarze działający na przełomie XVIII i XIX wieku – Józef Peszka i Józef Brodowski przyczynili się do zaistnienia Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w ramach Uniwersytetu Jagiellońskiego i jako pierwsi jej profesorowie zapoczątkowali długą listę nazwisk artystów-nauczycieli akademickich i ich uczniów – kolejnych roczników absolwentów tej najstarszej polskiej uczelni plastycznej.

Zbiory

Obiekty w zbiorach Muzeum ASP mają różną proweniencję i pochodzą z różnych czasów. Pomimo niesystematycznego gromadzenia i strat poniesionych w ciągu dwustu lat, muzealne zbiory stanowią dziś czytelny zapis trendów w sztuce, a także ewolucji programów i metod nauczania. Zbiory gromadzone w celach edukacyjnych miały równocześnie na celu budowanie prestiżu uczelni tworzonej w Krakowie na wzór renomowanych akademii sztuk pięknych w Rzymie, Paryżu czy Monachium. Wśród obiektów zgromadzonych w Muzeum ASP znajdują się pamiątki po profesorach, ich dzieła, a także juwenilia – wyróżnione prace studenckie reprezentujące dyscypliny nauczane w ASP. Mimo przerw w gromadzeniu i strat kolekcja Muzeum ASP stanowi zbiór unikatowy.

Do najwcześniejszych muzealiów w zbiorach ASP należą siedemnasto-, osiemnasto- i dziewiętnastowieczne obrazy malarzy polskich, włoskich i holenderskich. Pochodzą one z darowizn i pierwszych zakupów dokonanych przez profesorów-założycieli Akademii. W tym czasie w kolekcji uczelni znalazł się pochodzący z pierwszej połowy XVIII wieku zespół niezwykłej klasy malowideł olejnych na papierze zwany Atlasem roślin i zwierząt, który wiąże się z braćmi Hamiltonami. Do najwcześniejszych nabytków muzeum należą także gipsowe kopie rzeźb antycznych pochodzące z licznych niegdyś europejskich warsztatów odlewniczych, które wraz z obrazami, sztychami i innymi wzorami sztuk pięknych sprowadzano do galerii szkolnej, a które oglądać dziś można w monumentalnych przestrzeniach korytarzy i reprezentacyjnych salach gmachu Akademii przy placu Matejki.

Dzieła profesorów i wyróżnione prace studentów trafiały do zbiorów zgodnie z rozporządzeniami senatu uczelni od 1836 roku. W posiadaniu Muzeum ASP znajdują się przykłady młodzieńczych poszukiwań artystycznych takich twórców, jak: Jacek Malczewski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Witold Pruszkowski czy Wojciech Weiss. Autoportrety i portrety dyrektora oraz rektorów uczelni eksponowane są w gabinecie rektora i sali senatu: począwszy od Jana Matejki, Juliana Fałata, Jacka Malczewskiego, Józefa Mehoffera, Leona Wyczółkowskiego, Wojciecha Weissa, Jana Stanisławskiego, Teodora Axentowicza, po współczesnych. O Matejkowskiej szkole malarstwa historycznego zaświadcza eksponowana w tych salach grupa rekwizytów malarskich, z których niejeden odnaleźć można w kompozycjach mistrza Matejki.

Z kolejnych dekad dziejów akademii pochodzą kopie malarstwa nowożytnego, niektóre zapewne z okresu filii paryskiej prowadzonej w latach dwudziestych XX w. przez Józefa Pankiewicza. W zbiorach Muzeum ASP znajdują się także liczne prace studenckie, w tym dyplomowe, z zakresu malarstwa, dokumentują wczesne poszukiwania najważniejszych polskich twórców drugiej połowy XX wieku, takich jak: Tadeusz Kantor, Andrzej Wajda, Jerzy Nowosielski, Czesław Rzepiński, Stanisław Rodziński, Tadeusz Brzozowski, Wacław Taranczewski, Zbysław Maciejewski, Zbylut Grzywacz, Leszek Sobocki i wielu innych, na reprezentantach najmłodszych pokoleń kończąc. Muzeum posiada także kolekcję ok. 300 prac studenckich z zakresu tkaniny artystycznej pochodzących z lat 70. i 80. XX wieku.

Muzeum może poszczycić się także bogatymi zbiorami rzeźb takich twórców, jak: Konstanty Laszczka, Paulin Wojtyna, Xawery Dunikowski, Józef Marek, Stefan Borzęcki, Wanda Ślędzińska, Marian Konieczny, Józef Sękowski, Jerzy Nowakowski, Antoni Porczak, Bogusz Salwiński i Ewa Janus.

Kolekcja Muzeum ASP nadal systematycznie się powiększa, głównie dzięki hojności darczyńców i liczy obecnie ponad 5 tys. Obiektów. Współpraca z Wydziałem Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki macierzystej uczelni, w tym współorganizowane wakacyjne praktyki dla studentów, przyczyniły się do poprawy stanu zachowania wielu dziesiątek obiektów.

Znaczące wystawy zorganizowane w ciągu piętnastu lat działalności Muzeum ASP prezentowały zarówno własne zbiory uczelni, jak i eksponaty wypożyczone z innych instytucji muzealnych oraz kolekcji prywatnych. Bez wątpienia przyczyniły się one do rozpowszechnienia zbiorów uczelni i stanowiły także formę wstępu do obchodów dwusetnej rocznicy utworzenia krakowskiej ASP przypadającej w 2018 roku. Podczas kolejnych wystaw przywołano kolejno wybitne postaci i twórczość dawnych rektorów oraz profesorów: Jana Matejki, Juliana Fałata, Jana Stanisławskiego, Wojciecha Weissa, Władysława Jarockiego, Konstantego Laszczki.

Muzeum ASP należy do ogólnopolskiego Stowarzyszenia Muzeów Uczelnianych i współpracuje z wieloma instytucjami, w tym z krakowskim Małopolskim Instytutem Kultury. Muzeum co roku uczestniczy w przedsięwzięciach, takich jak Noc Muzeów (od roku 2009) i Dzień Drzwi Otwartych Muzeów Krakowskich.

Opracowanie: Małgorzata Sokołowska (Muzeum ASP w Krakowie),

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.
Fotografia: prof. Stanisław Tabisz, © wszystkie prawa zastrzeżone