Katedra na Wawelu jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych budowli sakralnych w Polsce. Jej znaczenie wykracza jednak daleko poza sferę religijną, gdyż jest nierozerwalnie związane z kształtowaniem się i utrwalaniem państwowości polskiej. Począwszy od Władysława Łokietka, który zjednoczył rozbite ziemie polskie, koronowali się tu wszyscy polscy królowie, z wyjątkiem Stanisława Leszczyńskiego i Stanisława Augusta Poniatowskiego. Przed ołtarzem głównym katedry odbywały się też pozostałe ważne ceremonie państwowe: śluby, chrzty i pogrzeby królewskie.
Katedra wawelska to również miejsce pochówku polskich monarchów. Początkowo królów chowano w komorach grobowych znajdujących się pod posadzką. Pierwszym, który spoczął na Wawelu, był król Władysław Łokietek. Począwszy od śmierci króla Kazimierza Jagiellończyka ustalił się zwyczaj grzebania królów w osobnych kaplicach dobudowanych do Katedry. Jako pierwsza powstała Kaplica Świętokrzyska, bogato zdobiona dekoracją malarską przez artystów ruskich, z uznawanym za arcydzieło sztuki późnogotyckiej nagrobkiem króla Kazimierza Jagiellończyka wyrzeźbionym przez Wita Stwosza.
Wśród licznych kaplic katedry wawelskiej na szczególną uwagę zasługuje kaplica ufundowana przez króla Zygmunta I Starego, zwana Zygmuntowską. Zaprojektowana przez włoskiego mistrza Bartolomeo Berrecci i wykonana w latach 1519–1533 przez rzeźbiarzy włoskich stanowi perłę renesansu Europy Środkowej. Jednak sam król Zygmunt I Stary oraz jego następcy wraz z członkami królewskich rodzin są pochowani w podziemnych kryptach katedralnych. Większość znajdujących się tam trumien i sarkofagów królewskich to prawdziwe arcydzieła sztuki odlewniczej takie jak sarkofagi Zygmunta Augusta, Stefana Batorego i Zygmunta III oraz złocone miedziane trumny Władysława IV oraz jego żony Cecylii Renaty.
Dzisiejszy wygląd katedry wawelskiej jest wynikiem, a zarazem odzwierciedleniem burzliwej historii państwa polskiego. Mieszają się tu elementy z różnych okresów historycznych, zrealizowane w różnych stylistykach. Uważne przyjrzenie się jednej z najbardziej znanych budowli sakralnych w Polsce pozwala na wstępne przynajmniej rozpoznanie zachodzących w niej przez wieki zmian.
Początki katedry sięgają XI wieku. Pierwszy kościół katedralny na Wawelu wzniesiony został najpewniej niedługo po ustanowieniu w l000 roku biskupstwa krakowskiego. Dzisiejszy stan wiedzy nie pozwala na dokonanie przekonującej rekonstrukcji jej kształtu. Więcej wiadomo o kolejnej, romańskiej katedrze z przełomu XI i XII wieku. Początki jej budowy łączy się z panowaniem księcia Władysława Hermana (1079–1102). Nową świątynię konsekrowano w 1142 roku. Była ona murowaną z wapienia i piaskowca trójnawową bazyliką, zapewne z emporami ponad nawami bocznymi. Od wschodu i zachodu wznosiły się prostokątne chóry zamknięte półkolistymi absydami, a pod nimi mieściły się krypty. Od strony zachodniej wznosiły się dwie kwadratowe wieże. Do dzisiaj zachowały się znaczne partie tej budowli, przede wszystkim krypta św. Leonarda i dolna część wieży południowej.
Natomiast zachowaną prawie bez zmian do dnia dzisiejszego budowlę, wzniesiono etapami od roku 1320 do 1346 (prezbiterium z obejściem) oraz od 1346 do 1364 (korpus nawowy), za rządów biskupów: Nankera, Jana Grota i Bodzanty. Przy budowie zatrudniano kolejno kilka warsztatów budowlanych. Konsekracji świątyni dokonano 28 marca 1364 roku. Gotyckiemu kościołowi katedralnemu nadano kształt trójnawowej bazyliki z transeptem (nawą poprzeczną) oraz prostokątnie zamkniętym prezbiterium z obejściem (ambitem).
Opracowanie: dr hab. Marek Walczak, Redakcja WMM, © wszystkie prawa zastrzeżone
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.
www.katedra-wawelska.pl
31-001 Kraków
tel. 12 429 95 16
strona muzeum