Jakie opowieści wyryto na powierzchni czary? Kim są postaci przedstawione na naczyniu? Dzięki technice 3D, obracając czarę, można odczytać całą biblijną historię zapisaną w starotestamentowej Księdze Sędziów. Zapraszamy do lektury i wędrówki po detalach i sekretach tego drogocennego przedmiotu...
W późnym średniowieczu niebywały wpływ na kształtowanie kultury dworu miały popularne romanse i poematy rycerskie, a także legendy z Północy. Na ich podstawie kształtowała się dworska obyczajowość, w której istotny aspekt stanowiło wyobrażenie ideału miłości. Jego odbiciem były zaś ceremonie gloryfikujące postać damy. Dekoracja skrzyneczki z drugiej ćwierci XIV wieku jest poniekąd wykładnią średniowiecznego światopoglądu skupionego wokół miłości dworskiej, która – co ciekawe – stanowiła problem natury etycznej. Moralistyczno-dydaktycznie nacechowana tematyka, mająca źródła literackie, przywoływała dobre i złe przykłady postępowania, budując zasady właściwych zachowań.
Malowany Tryptyk świętej Marii Magdaleny z Moszczenicy Niżnej koło Starego Sącza przechował się w rzadkim stanie kompletności. Na tym przykładzie prześledzić możemy istotę nastawy szafiastej. Nastawa szafiasta stanowi pod koniec wieku XV rozbudowaną strukturę składającą się z nieruchomego korpusu, przytwierdzonych doń ruchomych skrzydeł, predelli, na której spoczywają skrzydła, korpus, oraz zwieńczenie.
Bardzo masywna rzeźba kamienna wykonana przez twórcę ludowego z pobliskiej Bieczowi Turzy. Figura ustawiona na kwadratowej podstawie. Przedstawia postać Chrystusa siedzącego na bloku kamienia, zwróconego en face, z głową opartą na prawej dłoni i lewa ręką spoczywającą na kolanach.
Obraz Adoracja Dzieciątka Lorenzo Lotto przedstawia popularną w renesansie scenę z Matką Boską i Dzieciątkiem na kolanach oraz św. Janem Chrzcicielem ukazanym jako dziecko, w towarzystwie świętych. Dzieło to jednak nacechowane jest głęboką symboliką pasyjną, jak również posiada kontekst polityczny, których to przydają mu zgrupowane na obrazie postacie.
Przedstawienie Modlitwy w Ogrojcu pojawiało się trzykrotnie w rozpoznanej dotychczas twórczości Wita Stwosza. Sam temat stanowi jedną ze scen ikonografii Męki Pańskiej. Był powszechnie stosowany w 2. poł. XV wieku w sztuce Niemiec Południowych. Wydarzenie to zostało opisane w ewangeliach św. Mateusza, św. Marka i św. Łukasza. Ilustruje Chrystusa modlącego się w Getsemani (ogrodzie oliwnym) znajdującym się u podnóża Góry Oliwnej w Jerozolimie w towarzystwie trzech śpiących apostołów ‒ św. Jana, św. Piotra i św. Jakuba.
XIX-wieczna niewielkich rozmiarów rzeźba drewniana z terenu polskiego Podtatrza przedstawiająca Chrystusa Frasobliwego. Kupił ją za jedną koronę w 1914 roku, w Nowym Targu, Ksawery Prauss — zakopiański kolekcjoner. W 1920 roku podarował on swą kolekcję Muzeum Tatrzańskiemu i w ten sposób rzeźba wraz z 93 innymi obiektami etnograficznymi z Podhala trafiła do muzealnych zbiorów.
Ikona należy do typu Matki Boskiej Opieki, znanej jako Pokrow, charakterystycznego dla Rusi. Właściwym źródłem tematu ikony miała być wizja Andrzeja Szalonego (cs. Jurodiwyj), której doświadczył w świątyni blacherneńskiej w Konstantynopolu.
Do 1968 roku kapliczka stała przy wiejskiej drodze. Jej zasadniczą część wykonano z grubego sosnowego pnia, zaś samą figurę Frasobliwego — z drewna lipowego. Szczyt kapliczki tworzy spadzisty daszek, który od przodu opiera się na dwóch kolumnach. Obecnie zachowała się jedynie część słupa. Chrystus Frasobliwy ukazany został jako Chrystus Król, o czym świadczy zwieńczająca głowę korona królewska, a nie cierniowa.
Relikwiarz włocławski (tzw. kruszwicki) powstał w 2. ćwierci XII wieku, przypuszczalnie w Szwabii, wiązany jest z warsztatem w Zwiefalten. Obiekt w kształcie prostokątnej, niskiej skrzyneczki na czterech nóżkach, wykonany z drewna dębowego pokrytego blachą miedzianą dekorowaną emalią żłobkową (niebieską, jasnoniebieską, białą i zieloną), grawerowaniem i złoceniem. Wieko relikwiarza zdobi scena Wniebowstąpienia, dwa boki dłuższe i jeden krótszy zawierają popiersia dziesięciu Apostołów w arkadach.
Figurkę Chrystusa Frasobliwego wykonano z wapienia pińczowskiego pod koniec XVI wieku. Z tyłu rzeźby znajduje się wyryta data 1593. Pierwotnie umieszczona była w kapliczce w Gorlicach, na skrzyżowaniu ważnych, handlowych dróg. W tej właśnie kapliczce w 1854 roku zapłonęła pierwsza na świecie...
Płaskorzeźba ze sceną Modlitwy Chrystusa w Ogrojcu datowana jest na lata 1493–1495. Trafiła do kościoła w Ptaszkowej (wzniesionego w 1555 roku) przypuszczalnie w pierwszej połowie XIX wieku, gdzie też została odkryta. Jest uznawana za własnoręczne dzieło Wita Stwosza. Niestety, brak źródeł pozwala rozpatrywać pierwotną funkcję, pochodzenie i lokalizację ptaszkowskiej płaskorzeźby jedynie hipotetycznie. W XIX wieku w Ptaszkowej dzieło to stanowiło część Ogrojca usytuowanego w zewnętrznej ścianie prezbiterium. Jednak wcześniej płaskorzeźba tworzyła prawdopodobnie kwaterę niezachowanego dziś retabulum, być może z fary Mariackiej w Krakowie.
Ikona pochodzi z cerkwi w Maciejowej, wsi położonej między Nowym Sączem a Krynicą. Typ przedstawieniowy zwany Pokrow wyobraża Matkę Boską, która rozpościera nad światem welon, zwisający z jej rozłożonych szeroko rąk nad zgrupowanymi u jej stóp postaciami. Źródłem dla tego tematu są dwie legendarne opowieści.
Temat Chrystusa Frasobliwego należy do najbardziej rozpowszechnionych w ludowej plastyce. Figura znajdująca się w zbiorach Muzeum Pienińskiego pochodzi ze wsi Sromowce Niżne, której ludność zaliczana jest do etnograficznej grupy górali pienińskich. Została wykonana w 1937 roku przez Michała Plewę, ludowego artystę.
Autor rzeźby, Leon Kudła, jest zaliczany do grona najwybitniejszych twórców naiwnych (nieprofesjonalnych). Rzeźba ukazuje Chrystusa Frasobliwego. Wizerunek ten jest elementem Pasji oraz jednym z najpopularniejszych tematów podejmowanych przez rzeźbiarzy ludowych.
Idea Opieki Matki Boskiej, która występowała w ikonografii zachodniej jako Mater Misericordiae, na wschodzie zaś jako Pokrow i Pokrowa – posiada prawdopodobnie wspólne źródło. Jest nim legenda o cudownym ocaleniu przechrzty od śmierci w piecu ognistym przez Matkę Boską, która okryła go swoim płaszczem. Ikonografia Mater Misericordiae kształtowała się w zachodniej interpretacji na dwóch płaszczyznach – w typie monastycznym oraz w tradycji Mater Omnium, czyli opiekunki wszystkich ludzi. Motyw płaszcza opieki występował również w ikonografii innych świętych: św. Marcina z Tours, który podzielił się nim z żebrakiem; w przedstawieniach św. Urszuli, okrywającej swoje towarzyszki; czy św. Zofii osłaniającej córki. Z czasem motyw płaszcza pojawił się w przedstawieniach kolejnych świętych.
Kapliczki i przydrożne krzyże na trwałe wpisały się w Polski krajobraz. Jednym z najczęściej podejmowanych przez rzeźbiarzy ludowych tematów oraz najliczniej spotykanych figur był i nadal jest Chrystus Frasobliwy. Postawa cierpiącego Chrystusa, który pogrążony jest w zadumie, była bliska wiernym, upatrującym w jego obliczu zatroskania o ogrom ludzkich spraw i ich niedoli. Żywotność i częstotliwość tego wizerunku stanowi przykład przywiązania do pewnej tradycji przedstawieniowej. W ujęciu chrześcijańskim był nacechowany symboliką i niósł za sobą głębokie treści pasyjne, jednak obecnie nie są już one w pełni czytelne.
