|
Czy wiesz, że Pobożni goje, czyli o genezie pojęcia „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata” Wiemy, kim są „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata”. Wiemy, za jakie postępowanie przysługuje ów tytuł, medal, dyplom, możliwość posadzenia drzewka w Alei Sprawiedliwych, a od 1995 roku – honorowe obywatelstwo państwa Izrael. Według danych umieszczonych na stronie Instytutu Yad Vashem w styczniu 2013 roku docenionych w ten sposób osób nieżydowskiego pochodzenia było już 24 811. Wciąż przybywa nowych. Wielu odejdzie, zanim ktokolwiek odkryje lub przypomni sobie ich często brawurowe, „sprawiedliwe” postępowanie w niesprawiedliwych czasach. Ale, czy wiemy, skąd owo określenie pochodzi? Czy dobrze oddaje charakter ówczesnego postępowania? Trudno mieć wątpliwości, iż było sprawiedliwe, ale czy nie zastanawia Was geneza tego pojęcia? Dlaczego akurat „sprawiedliwi”, a nie na przykład „dobrzy”? |
Czy wiesz, że Kalendarz żydowski Żydowski kalendarz jest słoneczno-księżycowy. Lata liczone są według obrotów Ziemi wokół Słońca, natomiast przy wyznaczaniu miesięcy uwzględniany jest ruch Księżyca. 10 września 2018 roku (według żydowskiego kalendarza 1 dnia miesiąca Tiszrej) rozpoczął się 5779 rok żydowski. Jest to umowna rachuba dokonana na podstawie historii biblijnych. Jej punktem początkowym jest stworzenie świata, a dokładniej – dzień, w którym stworzeni zostali Adam i Ewa. Biblia nie podaje żadnych dat, jednak często pojawiają się informacje o tym, jak długo żyła jakaś postać lub ile miała lat, zostając rodzicem. To dało podstawy do szacunkowych obliczeń lat. Ciekawostką jest to, że miesiąc Tiszrej, w którym obchodzone jest święto Rosz ha Szana (dosł. „głowa roku”), nie jest wcale pierwszym miesiącem żydowskiego kalendarza. Miesiące nie są w Torze nazwane (ich nazwy pojawiają się później), są jednak numerowane i jako pierwszy określony jest wiosenny miesiąc Nisan, natomiast Tiszrej to miesiąc siódmy. Miesiące w kalendarzu żydowskim są odmierzane według cyklów księżyca i trwają po 29 lub 30 dni. Nów księżyca (Rosz Chodesz – dosł. „głowa miesiąca”) ma charakter pół-święta i towarzyszą mu dodatkowe modlitwy. Pełnia zawsze wypada w połowie miesiąca. |
 Kopia obrazu „Shylock i Jessica” Maurycego Gottlieba wykonana przez Marcina Gottlieba Prezentowany obraz jest kopią obrazu Maurycego Gottlieba (1856—1879), wykonaną 8 lat po śmierci artysty przez jego młodszego brata, Marcina Gottlieba (1867—1936). Oryginał powstał w Monachium w 1876 roku jako praca szkolna, namalowana pod kierunkiem prof. Carla Piloty’ego, który podsunął artyście temat. |
Czy wiesz, że Na znak skromności Według tradycji żydowskiej kobiety zamężne, ale także rozwiedzione i wdowy, powinny, na znak skromności (cnius), zakrywać swoje włosy w miejscach publicznych. Nakaz ten jest realizowany w różnych formach. W środowiskach ortodoksyjnych kobiety nadal golą głowy i przykrywają je chustami, zwanymi tichel, choć według Halachy (prawa religijnego) nie jest to konieczne. |
 Obraz „Żydzi” Piotra Michałowskiego Grupowy konterfekt galicyjskich Żydów należy do późnych dzieł Piotra Michałowskiego (1800—1855). Powstał w czasie, kiedy artysta — uprawiający malarstwo, jako hobby — gospodarował w majątku Bolestraszyce, nieopodal Przemyśla. Obraz ten, stanowiący właściwie studium olejne, przypomina swym charakterem XVII-wieczne portrety holenderskie. Z mrocznej, abstrakcyjnej przestrzeni wyłaniają się popiersia pięciu Żydów w różnym wieku: od patriarchalnego starca pośrodku, poprzez mężczyzn dojrzałych, w sile wieku i nieco młodszych, po ukazanego z lewej strony młodzieńca o ironicznym obliczu i charakterystycznych pejsach. Dwaj modele pośrodku noszą na głowach rytualne tkaniny — tałesy. |
 Obligacja Komitetu Budowy Nowej Synagogi w Tarnowie Dokument wydany przez Komitet Budowy Nowej Synagogi w Freunds Druckerei in Breslau jesienią 1864 roku. Obligacja opiewa na sumę 50 guldenów austriackich, a wystawiona jest na nazwisko Zeliga Offnera. Dokładnie 44 lata dzieli datę emisji obligacji od momentu otwarcia Synagogi Nowej, które nastąpiło 18 sierpnia 1908 roku. Uroczyste otwarcie okazałej budowli, będącej dumą Żydów tarnowskich, poprzedził okres kilkudziesięcioletniej męki powolnego wznoszenia jej murów. |
 Talmud Babiloński Talmud to najważniejsze opracowanie ustnej Tory, czyli tej, która została objawiona Mojżeszowi na górze Synaj. Jest komentarzem, wyjaśnieniem, omówieniem. Przed Talmudem istniała Miszna, której Talmud jest rozwinięciem. Istnieją dwa Talmudy — Talmud Jerozolimski i Talmud Babiloński, którego wydanie z 1831 roku prezentujemy w naszej kolekcji. Redakcję pierwszego ukończono w IV w. n.e. w Palestynie, w akademiach Cezarei, Seforis i Tyberiady. Drugi został ukończony nieco później, na początku VI w. n.e. w Babilonii, w akademiach Sury, Nehardei i Pumbedity. Jest on znacznie obszerniejszy od Talmudu Jerozolimskiego. |
Czy wiesz, że Purim Jednym ze zwyczajów związanych ze świętem Purim jest przesyłanie sobie nawzajem prezentów (miszloach manot), na które mają się składać co najmniej dwie porcje różnych przysmaków. Nie mogą one wymagać żadnych dodatkowych zabiegów ze strony obdarowanego – muszą nadawać się do natychmiastowego zjedzenia. |
Czy wiesz, że „Na przyszły rok w Jerozolimie” Nie sposób zrozumieć zwyczajów, nie tylko religijnych, w kulturze żydowskiej, nie cofając się choć na chwilę do najdawniejszych dziejów narodu żydowskiego i starożytnego Izraela. Wiele z nich nawiązuje symbolicznie do obrzędów dokonywanych w Świątyni Jerozolimskiej, realizując je jednak w znacznie... |
 Obraz „Ahaswer” Maurycego Gottlieba Kompozycja przedstawia emanującego smutkiem i cierpieniem młodego mężczyznę o orientalnych rysach twarzy ubranego w zdobioną ciemną szatę, w diademie królewskim na głowie i ze złotym kolczykiem w uchu. Utrzymany w ciemnej gamie kolorystycznej obraz został rozjaśniony plamami barw bursztynowych w partii twarzy i ramion oraz ciepłymi czerwieniami tła. |
 Sukienka na Torę (Meil) z synagogi w Szumsku koło Krzemieńca Pokrowiec w formie wydłużonego prostokąta został uszyty ręcznie z tkaniny w drobny wzór geometryczno-roślinny. Na awersie, w kartuszu w formie wieńca laurowego, widnieje haftowany napis donacyjny, który głosi: „To jest dar skromnej kobiety, błogosławionej pamięci Pani Hindy, córki wielkiego rabbiego Samuela Kaca, w r. (5)473” [=1713 r.]. |
 Żydowski talerz cynowy Prezentowany eksponat to talerz cynowy, który mógł być używany w czasie szabatu lub, co bardziej prawdopodobne, w czasie święta Purim obchodzonego w miesiącu Adar, którego symbolem jest ryba, wykorzystana tu jako motyw zdobniczy. |
 Chanukija ze sztibla Samuela Rotha Nietypowa chanukija została osadzona na drewnianej podstawie, w której połowie znajduje się utworzona z dwóch desek ścianka, wzmocniona kolejną deska i metalową plakietą od tyłu. Do ścianki, od frontu przymocowano odlewany, żeliwny świecznik. |
 Żydowska księga bractwa pogrzebowego Chewra Kadisza Żydowska księga należąca do bractwa pogrzebowego Chewra Kadisza. To modlitewnik w obrządku aszkenazyjskim (Nusach Aszkenaz). Tytuł hebrajski księgi brzmi: Sidur Safa Berura ha-Szalom. |
 Czepiec żydówki Czepiec znajduje się w zbiorach od 1960 roku, nie wiadomo, jakim sposobem do nich trafił. W muzealnym archiwum zachowały się cztery fotografie eksponatu, zakupione na przełomie lat 60. i 70. XX wieku, zawierające na odwrociu adnotację, że właścicielką czepca była Ludwika Popardowska z podsądeckiej... |
Czy wiesz, że Świecznik chanukowy Świecznik chanukowy zapala się podczas święta Chanuki, obchodzonego na pamiątkę zwycięstwa Judy Machabeusza nad Seleucydami w roku 164 p.n.e. oraz rytualnego oczyszczenia sprofanowanej Świątyni Jerozolimskiej i ponownego jej poświęcenia podczas trwających osiem dni uroczystości. Wykonano wówczas... |
Czy wiesz, że Czym jest etrog? Etrog (z hebr. „owoc cytrusowy”) bywa też nazywany rajskim jabłkiem i jest jednym z czterech gatunków roślin (obok gałązki palmy, mirtu i wierzby) tworzących świąteczny bukiet na święto Sukot (w Polsce znane raczej jako Święto Namiotów lub Kuczki). Jako jedyny z nich ma zarówno dobry smak |
 Żydowska obrączka ślubna Żydowskie obrączki ślubne, zgodnie z nakazami religijnymi, były skromne, bez szlachetnych kamieni. Panna młoda nie powinna była bowiem mieć wrażenia, że otrzymuje przedmiot dużej wartości, ponadto w ten sposób zacierane były między małżonkami różnice majątkowe. |
 Lambrekin Wydłużony prostokąt z bordowego aksamitu złożony z trzech zszytych prostokątów: największego w środku, pokrytego haftem, oraz dwóch mniejszych doszytych po bokach, niehaftowanych. Dekoracja w srebrnym i złotawym odcieniu wypełnia powierzchnię środkowego prostokąta: korona flankowana... |
Czy wiesz, że O placu, który przestał być rynkiem, ratuszu, który nieomal zburzono i tablicy, która została zniszczona, ale jednak wisi Na widocznym na zdjęciu Jana Motyki dawnym ratuszu miasta Kazimierz, na jego wschodniej ścianie znajduje się wspominana w opisie tablica upamiętniająca przyjęcie Żydów do Polski. Pierwotnie znajdowała sie na ścianie północnej budynku, gdzie powieszono ją uroczyście w 1907 roku. |
